106100ALHAZEN
diſpoſitione, & uino eiuſdem coloris, eiuſdẽ claritatis impleantur:
latebunt cauſſę diuerſitatis, & re
putabuntur omnino ſimilia. Si uerò inter ea fuerit diuerſitas in ſpecie & forma: ſed in aliquibus par
tialibus conuenientia, & uino ſimili impleantur: putabuntur omnino diſsimilia. Vnde error in ſimi
litudine & diſsimilitudine: quia ſumitur iudicium ex apparẽtib. tantùm. Et in omnib, prædictis ac-
cidit error ex ſola ſoliditatis intemperantia: quoniã alijs in ſuo eſſe manentibus, non accidit error,
ea ad temperantiam reuocata.
putabuntur omnino ſimilia. Si uerò inter ea fuerit diuerſitas in ſpecie & forma: ſed in aliquibus par
tialibus conuenientia, & uino ſimili impleantur: putabuntur omnino diſsimilia. Vnde error in ſimi
litudine & diſsimilitudine: quia ſumitur iudicium ex apparẽtib. tantùm. Et in omnib, prædictis ac-
cidit error ex ſola ſoliditatis intemperantia: quoniã alijs in ſuo eſſe manentibus, non accidit error,
ea ad temperantiam reuocata.
64. Perſpicuitas medij immoder ata creat errores in ſingulis uiſibilibus ſpeciebus. In diſtãtia:
ſitu: figura: magnitudine: diuiſione: continuatione & numero. 16. 44. 97. 28. 109 p 4.
ſitu: figura: magnitudine: diuiſione: continuatione & numero. 16. 44. 97. 28. 109 p 4.
RAritas aeris inter uiſum & rem uiſam intercidentis egreditur temperamenti proprij metas, &
errorem generat in omnibus, quorum fidem uiſus efficit per ſyllogiſmum. In longitudine. Si
enim fueritaer pruinoſus & obſcurus, ſicut in horis matutinis ſolet accidere: turri aliqua ui-
ſui oppoſita in longitudine temperata: æſtimabitur plus à uiſu elongata, quàm habeat ueritas. Vn-
de error in longitudine eſt. Et cauſſa eſt: quoniã non comprehenditur longitudo inferioris terræ, ſu
per quã elongationis turris ſumitur menſura: & occultatur terra ex raritate aeris diminuta. Vnde
raritas eſt cauſſa erroris. Si aũt in hoc aere declinetur modicè corpus uiſum: occultabitur declina-
tio, quæ pateret in aere claro. Vnde error in ſitu. Et ſi fuerit in corpore gibboſitas modica: appare-
bit planum in tali aere: & ſi fuerint in corpore anguli, latebunt. Vnde erroneum erit figuræ iudiciũ.
In quantitate erit error extali aere: quoniã uiſum maius apparebit, quã in temperato aere: Sicut ac-
cidit in corporib poſt aquę raritatem cõprehenſis. Et ſi fuerit in corpore quaſi linea nigra: putabi-
tur eſſe partium diuiſio. Vnde error in diuiſione. Et ſi fuerint duo corpora modicũ à ſe diſiuncta: ap
parebunt in hoc aere cõtinua. Vnde error in cõtinuitate. Et ex his palã, quòd error eſt in numero.
errorem generat in omnibus, quorum fidem uiſus efficit per ſyllogiſmum. In longitudine. Si
enim fueritaer pruinoſus & obſcurus, ſicut in horis matutinis ſolet accidere: turri aliqua ui-
ſui oppoſita in longitudine temperata: æſtimabitur plus à uiſu elongata, quàm habeat ueritas. Vn-
de error in longitudine eſt. Et cauſſa eſt: quoniã non comprehenditur longitudo inferioris terræ, ſu
per quã elongationis turris ſumitur menſura: & occultatur terra ex raritate aeris diminuta. Vnde
raritas eſt cauſſa erroris. Si aũt in hoc aere declinetur modicè corpus uiſum: occultabitur declina-
tio, quæ pateret in aere claro. Vnde error in ſitu. Et ſi fuerit in corpore gibboſitas modica: appare-
bit planum in tali aere: & ſi fuerint in corpore anguli, latebunt. Vnde erroneum erit figuræ iudiciũ.
In quantitate erit error extali aere: quoniã uiſum maius apparebit, quã in temperato aere: Sicut ac-
cidit in corporib poſt aquę raritatem cõprehenſis. Et ſi fuerit in corpore quaſi linea nigra: putabi-
tur eſſe partium diuiſio. Vnde error in diuiſione. Et ſi fuerint duo corpora modicũ à ſe diſiuncta: ap
parebunt in hoc aere cõtinua. Vnde error in cõtinuitate. Et ex his palã, quòd error eſt in numero.
65. In motu: quiete: aſperitate: lenitate: raritate: denſitate: umbra: tenebris: pulchritudine:
deformitate: ſimilitudine & dißimilitudine. 138. 141. 144. 147. 150. 153 p 4.
deformitate: ſimilitudine & dißimilitudine. 138. 141. 144. 147. 150. 153 p 4.
IN motu.
Si enim in aere duo uideantur, quorum unum alio paulò uelocius moueatur:
iudicabũ
tur fortaſſe æquales eſſe eorum motus: cũ in temperato aere diſcerni poſſet unius ad alium ex-
ceſſus. Et eſt error propter latẽs excrementũ uię unius ſuper uiã alterius. In quiete. Si quis enim
per talem aerem à longitudine tẽperata non tñ parua uideat aquã fluentem: aut iudicabit eam im-
motam: aut ſi fuerit fortis eius fluxus: minus, ꝗ̃ moueatur, motam. In aſperitate & læuitate. Quia in
hoc aere uidebitur aſperum læue, propter latentes aſperitatis cauſſas. Et uiſa re polita, cũ nõ diſcer
natur in ea reflexio: æſtimabitur aſpera. In umbra. Si enim poſt hunc aerem uideatur corpus album,
in quo ſint particulæ rotundæ nigræ, luce ignis in corpus illud cadente, ita tñ, ut fit interpoſitio hu-
ius aeris: apparebit in locis illis umbra, aut forſitan reputabuntur foramina uiã tenebris erũpentib.
pręſtantia. Vnde error in umbra & tenebris. Quare poſt hunc aerem corpus rarũ apparebit minus
rarũ: & forſan putabitur ſolidum. Et ita error in ſoliditate & raritate. In ſpecie & deformitate, ꝓpter
cauſſas particulares corpus decorantes, uel deformantes, in hoc aere latentes. In ſimilitudine & diſ
ſimilitudine propter particulares diuerſitatis, aut conuenientiæ cauſſas, inter duo corpora non ap-
parentes. Et in his omnibus prouenit error ex raritate aeris ſola immoderata, cum alijs immotis, in
aere temperato non accideret.
tur fortaſſe æquales eſſe eorum motus: cũ in temperato aere diſcerni poſſet unius ad alium ex-
ceſſus. Et eſt error propter latẽs excrementũ uię unius ſuper uiã alterius. In quiete. Si quis enim
per talem aerem à longitudine tẽperata non tñ parua uideat aquã fluentem: aut iudicabit eam im-
motam: aut ſi fuerit fortis eius fluxus: minus, ꝗ̃ moueatur, motam. In aſperitate & læuitate. Quia in
hoc aere uidebitur aſperum læue, propter latentes aſperitatis cauſſas. Et uiſa re polita, cũ nõ diſcer
natur in ea reflexio: æſtimabitur aſpera. In umbra. Si enim poſt hunc aerem uideatur corpus album,
in quo ſint particulæ rotundæ nigræ, luce ignis in corpus illud cadente, ita tñ, ut fit interpoſitio hu-
ius aeris: apparebit in locis illis umbra, aut forſitan reputabuntur foramina uiã tenebris erũpentib.
pręſtantia. Vnde error in umbra & tenebris. Quare poſt hunc aerem corpus rarũ apparebit minus
rarũ: & forſan putabitur ſolidum. Et ita error in ſoliditate & raritate. In ſpecie & deformitate, ꝓpter
cauſſas particulares corpus decorantes, uel deformantes, in hoc aere latentes. In ſimilitudine & diſ
ſimilitudine propter particulares diuerſitatis, aut conuenientiæ cauſſas, inter duo corpora non ap-
parentes. Et in his omnibus prouenit error ex raritate aeris ſola immoderata, cum alijs immotis, in
aere temperato non accideret.
66. Tempus immoderatum creat errores in ſingulis uiſibilibus ſpeciebus. In diſtantia: ſitu:
figura: magnitudine. 16. 44. 97. 28 p 4.
figura: magnitudine. 16. 44. 97. 28 p 4.
TEmpus extra temperamenti ſui fines locatũ cauſſa eſt erroris per ſingula, quorũ fides in uiſu
ſumitur ex ſyllogiſmo. In lõgitudine. Si enim ſubitò intueatur quis aliquod remotum à turri,
quod ſtatim uiſui ſurripiatur: nõ poterit plenè diſcernere lõgitudinẽ inter illud & turrim: & iu
dicabitur forſan aut minus remotũ à turri, ꝗ̃ ſit in ueritate, aut magis. Et eſt cauſſa: quoniã in illa tẽ-
poris inſtantia nõ percipitur à uidente terra intermedia inter turrim & rem uiſam, ſecundũ quã ſu-
mitur diſtantiæ menſura: aut quoniã in breui tẽpore, nõ poterit axis uiã intermediã diſcernere. Vn-
de nec plenè cõprehendere. Et ita error in lõgitudine. In fitu. Cũ aliquid ſubit ò occurrit uiſui, & ſta
tim recedit: reputabitur forſitan rectum, declinatum, aut econtrariò. In ſigura. Si fuerit modica gib-
boſitas in re ſubitò uiſa: latebit, & putabitur res plana, aut latebunt anguli, ſi fuerint in ea. In quãti-
rate. Si quis enim titionem ardentem moueat motu citiſsimo, & intra uiam modicam, ut ſæpe ua-
dat & reuertatur per eam: apparebit uia motus ignea: quoniam motus titionis ab uno uiæ termino
ad alium fit quaſi in inſtanti. Vnde propter breuιtatem temporis non poteſt diſcerni uel quantitas
uel motus titionis. Vnde & hic error in motu.
ſumitur ex ſyllogiſmo. In lõgitudine. Si enim ſubitò intueatur quis aliquod remotum à turri,
quod ſtatim uiſui ſurripiatur: nõ poterit plenè diſcernere lõgitudinẽ inter illud & turrim: & iu
dicabitur forſan aut minus remotũ à turri, ꝗ̃ ſit in ueritate, aut magis. Et eſt cauſſa: quoniã in illa tẽ-
poris inſtantia nõ percipitur à uidente terra intermedia inter turrim & rem uiſam, ſecundũ quã ſu-
mitur diſtantiæ menſura: aut quoniã in breui tẽpore, nõ poterit axis uiã intermediã diſcernere. Vn-
de nec plenè cõprehendere. Et ita error in lõgitudine. In fitu. Cũ aliquid ſubit ò occurrit uiſui, & ſta
tim recedit: reputabitur forſitan rectum, declinatum, aut econtrariò. In ſigura. Si fuerit modica gib-
boſitas in re ſubitò uiſa: latebit, & putabitur res plana, aut latebunt anguli, ſi fuerint in ea. In quãti-
rate. Si quis enim titionem ardentem moueat motu citiſsimo, & intra uiam modicam, ut ſæpe ua-
dat & reuertatur per eam: apparebit uia motus ignea: quoniam motus titionis ab uno uiæ termino
ad alium fit quaſi in inſtanti. Vnde propter breuιtatem temporis non poteſt diſcerni uel quantitas
uel motus titionis. Vnde & hic error in motu.
67. In diuiſione: continuatione: numero: quiete & motu. 109. 138 p 4.
IN diuiſione.
Si quid enim ſubitò uiſum à uiſu diuertatur, & fuerit in eo linea nigra:
putabitur eſ-
ſe diuiſio partiũ, illa nigredo. Et ſi corpora contigua uel ualde propinqua ſubitò uideantur: ęſti-
mabuntur continua: ſicut accidit in ſcamnorum tabulis ſubitò inſpectis. Vnde error in cõtinui-
tate. In motu. Cum duorũ unum paulò uelocius alio mouetur: motus in tẽpore modico cõprehenſi
æquales iudicabuntur, cum non tam ſubitò cõprehenſibilis ſit exceſſus. In quiete. Si enim aliquid
modicè moueatur: ſubitò uiſum moueri nõ uidebitur: quoniã uia, quã percurrit in tẽpore ſuę perce
ptionis, imperceptibilis eſt uiſui p̃ ſui paruitate. Superius aũt explanatũ eſt, [51 n 2] quòd non com
ſe diuiſio partiũ, illa nigredo. Et ſi corpora contigua uel ualde propinqua ſubitò uideantur: ęſti-
mabuntur continua: ſicut accidit in ſcamnorum tabulis ſubitò inſpectis. Vnde error in cõtinui-
tate. In motu. Cum duorũ unum paulò uelocius alio mouetur: motus in tẽpore modico cõprehenſi
æquales iudicabuntur, cum non tam ſubitò cõprehenſibilis ſit exceſſus. In quiete. Si enim aliquid
modicè moueatur: ſubitò uiſum moueri nõ uidebitur: quoniã uia, quã percurrit in tẽpore ſuę perce
ptionis, imperceptibilis eſt uiſui p̃ ſui paruitate. Superius aũt explanatũ eſt, [51 n 2] quòd non com