1
approbantes putant ſpectari ab Auerroë motionem ab arte factam; tum verò eſt effectio quæ
dam eaque. ratione magis eſt affinis efficientis quàm formę; ideoque. ab efficiente nuncupationem
ſumit. atqui generatio quę eſt opus naturæ, eſt affectio & paſsio, quæ noteſcit ex termino ad quem
i. quo motio finitur. Veruntamen quia tam in arte quàm in natura idem re ſunt, rationeque. ſola
actio & paſsio diſiunguntur; ex hoc efficitur, vt nullum nominationis diſcrimen intercedere de
beat inter motus naturales & eos qui fiunt ab arte. Obſeruant alij formas artis à formis natu
ræ diſcrepare, quòd in artis materia nulla poteſtas eſt formæ efficiendæ, neque perfecta, neque
imperfecta: formis verò naturalibus poteſtates in materia ſupponitur. Idcirco quoniam forma
artis tota naſcitur ab externo, & proinde motus eius naturalis forma non item, ob eamque. rem ne
que generatio forma artis eſt magis è genere efficientis: contrà verò forma naturalis ex genere
finis. proptereà motio quæ fit ab arte, nuncupatur ab efficiente, à fine verò motio naturalis.
Et ſanè proximè accedit ad verum hæc explicatio. niſi quòd genus videtur acceptum fuiſſe li
centius. Neque enim mouens & motus in genere conueniunt, vt dictum eſt. Et eſſentia motus
magis termino ad quem, quàm efficiente completur, vt aliàs oſtendemus. Alij nectunt alias
cauſſas, atque illas quidem ſatis iuſtas, quia ſcilicet efficiens naturale conuenit in nomine cum re
facienda, artifex verò minimè. hinc fit, vt nomen motus in arte diuerſum queat accipi à nomine
finis, in natura non item. Verum monſtrat id licere tantummodo, non tamen docet, cur non
accipiatur à fine: quando etiam motus illius eſſentia fine completur. debuit enim ſic efficere no
menclator; vt cùm ſuccurreret finis, vnde nominatio ſumeretur in arte, imitando naturam, à fine
pariter motum nuncuparet. Poſtrema cauſſa, quia mouens in arte conſpicuum eſt ſingulare &
ſenſile: naturale autem ſubſtantia quæ inſenſilis eſt. illud eſt notum; hoc ignotum: à notiore
verò nominatio ſumitur. At qui hæc profitetur, non videt etiam formam, à qua nuncupatur mo
tus, eſſe ſubſtantiam; ideoque. inſenſilem eſſe & ignotam, vt ergo ab efficiente ignoto non erat acci
pienda nuncupatio: ſic neque à fine, quòd eſſet ignotus. Neque perſpicit is, qui hæc dicit, eo
dem modo eſſe ſingulare & ſenſile efficiens in natura ſicut in arte. Prætereà, ſi hæc cum Auer
roë dicuntur; niſi turpem repugnantiam inter eius ſententias, quod iſti nefas arbitrantur, incul
care velint, ea legant quæ idem auctor ſcripſit, a vbi reſtatur ſe cauſſam hanc in phyſicis expli
caſſe, talem eſſe docet; quaſi ſit eadem quam modo tractamus. “quòd permutatio eſt ge
nus rei, ad quam permutatur virtus: & hæc eſt contrarium pluſquam genus rei ad quam permu
tatur. virtus autem in eis eſt manifeſta magis, quàm in ea, à qua fit permutatio.” Modò videant iſti,
num hęc congruant cum iis, quæ narrantur è 2. Phyſ. tùm etiam cum cauſsis ante allatis. Equi
dem, vt fateor in his verbis, aut nullam contineri ſententiam, aut eam maximè latêre; vt etiam cer
tò credo nihil hęc conuenire cum iis, quæ ſcribuntur 2. Phyſ. ſic opinor vera ſenſiſſe Auerroem
& tralatorum culpa loca hæc fuiſſe conſpurcata; faxitque. Deus, ne alia permulta in tam graui ſcri
ptore ſint hiſce conſimilia, ne tantam iacturam philoſophi facerent. hæc certè talia ſunt, vt nullus
fortè ſenſus ex eius verbis elici valeat. Cùm igitur ij, quos ego viderim, nihil afferant quo ſatis
commodè tueantur Auerroëm; nec eius ſententiam fortè aſſequantur; audeo quoque dicere,
neque liceat vllam colligere; auguremur hîc nos; & ſimul cauſſam diſcriminis illius denomina
tionum certiorem conemur afferre; & cum verbis Auerrois componere ſtudeamus. Mihi au
tem videtur eiuſmodi varietatis cauſſam ex Philopono colligi poſſe quæ nititur duobus funda
mentis; & primo quidem. Artificem non facere ſibi ſimile, quemadmodum facit natura.
Quamobrem finis & efficiens idem nomen non habent in arte, ſicut habent in natura. Deinde
verò. In arte efficiens apparêre, & eſſe conſpicuum; finem verò non extare. quod euenire puto
in medicina; cum ſit ex eo genere artium, quę coniectura vtuntur, in quarum poteſtate finis non
eſt poſitus, & ſæpe fallit (loquor nunc de fine motionis, non autem de propoſito, quod eſt in
mente artificis: etenim hic ſemper obiicitur; & initium eſt vniuerſarum actionum, nec fallit vn
quam.) Ex his efficitur, vt nomen motionis in arte poſsit ſumi diuerſum à nomine finis, & idem
ab efficiente tanquam noto deduci. Fortè igitur hęc, vt Gręcorum fuit expreſſor Auerroës, ſi
gnificare volebat, quæ nos locum lapſus aliis iudicantes, audacius. nunc veritatis ergo immuta
uimus. Nam quod dicitur, permutationem eſſe genus rei, ad quam virtus permutatur, genus
exponimus, quòd habeat cognationem, ac virtutem δύναμιν .i. poteſtatem materiæ ſignificari di
cimus: cognationem verò dicimus eſſe permutationis cum forma, ad quam materia tendit.
Cùm ſubiicitur. Virtus eſt contrarium magis quàm genus rei, ad quam virtus permutatur. Vir
tutem hîc eodem nomine δύναμιν intelligo facultatem efficiendi, b quam ſtatuo magis contra
rium, hoc eſt, diuerſum, quam genus rei, ad quam virtus, quę eſt materia, permutatur .i. quam for
ma & finis; vbi noto diſcrimen inter finem & formam in arte, de quo dictum eſt ſupra, & hanc
virtutem notiorem eſſe fateor, quàm eam, in quam fit permutatio, quæ eſt finis. Sic paucis voci
bus immutatis colligo ſenſum è verbis Auerrois, quem item contineri arbitror in 2. Phyſ. & quod
dicitur tanquam per diſiunctionem prolatum, aut famoſum, atque exponitur, quia ſic videatur;
approbantes putant ſpectari ab Auerroë motionem ab arte factam; tum verò eſt effectio quæ
dam eaque. ratione magis eſt affinis efficientis quàm formę; ideoque. ab efficiente nuncupationem
ſumit. atqui generatio quę eſt opus naturæ, eſt affectio & paſsio, quæ noteſcit ex termino ad quem
i. quo motio finitur. Veruntamen quia tam in arte quàm in natura idem re ſunt, rationeque. ſola
actio & paſsio diſiunguntur; ex hoc efficitur, vt nullum nominationis diſcrimen intercedere de
beat inter motus naturales & eos qui fiunt ab arte. Obſeruant alij formas artis à formis natu
ræ diſcrepare, quòd in artis materia nulla poteſtas eſt formæ efficiendæ, neque perfecta, neque
imperfecta: formis verò naturalibus poteſtates in materia ſupponitur. Idcirco quoniam forma
artis tota naſcitur ab externo, & proinde motus eius naturalis forma non item, ob eamque. rem ne
que generatio forma artis eſt magis è genere efficientis: contrà verò forma naturalis ex genere
finis. proptereà motio quæ fit ab arte, nuncupatur ab efficiente, à fine verò motio naturalis.
Et ſanè proximè accedit ad verum hæc explicatio. niſi quòd genus videtur acceptum fuiſſe li
centius. Neque enim mouens & motus in genere conueniunt, vt dictum eſt. Et eſſentia motus
magis termino ad quem, quàm efficiente completur, vt aliàs oſtendemus. Alij nectunt alias
cauſſas, atque illas quidem ſatis iuſtas, quia ſcilicet efficiens naturale conuenit in nomine cum re
facienda, artifex verò minimè. hinc fit, vt nomen motus in arte diuerſum queat accipi à nomine
finis, in natura non item. Verum monſtrat id licere tantummodo, non tamen docet, cur non
accipiatur à fine: quando etiam motus illius eſſentia fine completur. debuit enim ſic efficere no
menclator; vt cùm ſuccurreret finis, vnde nominatio ſumeretur in arte, imitando naturam, à fine
pariter motum nuncuparet. Poſtrema cauſſa, quia mouens in arte conſpicuum eſt ſingulare &
ſenſile: naturale autem ſubſtantia quæ inſenſilis eſt. illud eſt notum; hoc ignotum: à notiore
verò nominatio ſumitur. At qui hæc profitetur, non videt etiam formam, à qua nuncupatur mo
tus, eſſe ſubſtantiam; ideoque. inſenſilem eſſe & ignotam, vt ergo ab efficiente ignoto non erat acci
pienda nuncupatio: ſic neque à fine, quòd eſſet ignotus. Neque perſpicit is, qui hæc dicit, eo
dem modo eſſe ſingulare & ſenſile efficiens in natura ſicut in arte. Prætereà, ſi hæc cum Auer
roë dicuntur; niſi turpem repugnantiam inter eius ſententias, quod iſti nefas arbitrantur, incul
care velint, ea legant quæ idem auctor ſcripſit, a vbi reſtatur ſe cauſſam hanc in phyſicis expli
caſſe, talem eſſe docet; quaſi ſit eadem quam modo tractamus. “quòd permutatio eſt ge
nus rei, ad quam permutatur virtus: & hæc eſt contrarium pluſquam genus rei ad quam permu
tatur. virtus autem in eis eſt manifeſta magis, quàm in ea, à qua fit permutatio.” Modò videant iſti,
num hęc congruant cum iis, quæ narrantur è 2. Phyſ. tùm etiam cum cauſsis ante allatis. Equi
dem, vt fateor in his verbis, aut nullam contineri ſententiam, aut eam maximè latêre; vt etiam cer
tò credo nihil hęc conuenire cum iis, quæ ſcribuntur 2. Phyſ. ſic opinor vera ſenſiſſe Auerroem
& tralatorum culpa loca hæc fuiſſe conſpurcata; faxitque. Deus, ne alia permulta in tam graui ſcri
ptore ſint hiſce conſimilia, ne tantam iacturam philoſophi facerent. hæc certè talia ſunt, vt nullus
fortè ſenſus ex eius verbis elici valeat. Cùm igitur ij, quos ego viderim, nihil afferant quo ſatis
commodè tueantur Auerroëm; nec eius ſententiam fortè aſſequantur; audeo quoque dicere,
neque liceat vllam colligere; auguremur hîc nos; & ſimul cauſſam diſcriminis illius denomina
tionum certiorem conemur afferre; & cum verbis Auerrois componere ſtudeamus. Mihi au
tem videtur eiuſmodi varietatis cauſſam ex Philopono colligi poſſe quæ nititur duobus funda
mentis; & primo quidem. Artificem non facere ſibi ſimile, quemadmodum facit natura.
Quamobrem finis & efficiens idem nomen non habent in arte, ſicut habent in natura. Deinde
verò. In arte efficiens apparêre, & eſſe conſpicuum; finem verò non extare. quod euenire puto
in medicina; cum ſit ex eo genere artium, quę coniectura vtuntur, in quarum poteſtate finis non
eſt poſitus, & ſæpe fallit (loquor nunc de fine motionis, non autem de propoſito, quod eſt in
mente artificis: etenim hic ſemper obiicitur; & initium eſt vniuerſarum actionum, nec fallit vn
quam.) Ex his efficitur, vt nomen motionis in arte poſsit ſumi diuerſum à nomine finis, & idem
ab efficiente tanquam noto deduci. Fortè igitur hęc, vt Gręcorum fuit expreſſor Auerroës, ſi
gnificare volebat, quæ nos locum lapſus aliis iudicantes, audacius. nunc veritatis ergo immuta
uimus. Nam quod dicitur, permutationem eſſe genus rei, ad quam virtus permutatur, genus
exponimus, quòd habeat cognationem, ac virtutem δύναμιν .i. poteſtatem materiæ ſignificari di
cimus: cognationem verò dicimus eſſe permutationis cum forma, ad quam materia tendit.
Cùm ſubiicitur. Virtus eſt contrarium magis quàm genus rei, ad quam virtus permutatur. Vir
tutem hîc eodem nomine δύναμιν intelligo facultatem efficiendi, b quam ſtatuo magis contra
rium, hoc eſt, diuerſum, quam genus rei, ad quam virtus, quę eſt materia, permutatur .i. quam for
ma & finis; vbi noto diſcrimen inter finem & formam in arte, de quo dictum eſt ſupra, & hanc
virtutem notiorem eſſe fateor, quàm eam, in quam fit permutatio, quæ eſt finis. Sic paucis voci
bus immutatis colligo ſenſum è verbis Auerrois, quem item contineri arbitror in 2. Phyſ. & quod
dicitur tanquam per diſiunctionem prolatum, aut famoſum, atque exponitur, quia ſic videatur;