FRANCISCI
BONAMICI
PHILOSOPHI FLORENTINI,
IN PISANO GYMNASIO
PVBLICE PROFITENTIS.
DE MOTV
LIBER SECVNDVS.
LIBER SECVNDVS.
DE MATERIA, ET EO QVOD EFFICIT MOTVM.
Diuiditur ens in actum, & poteſtatem, vt in motus definitione ſumitur. Cap. I.
HACTENVS illa conſtituta ſunt quibus ea pars phyſicæ metho
di comprehenditur quæ continet modum ſciendi, τρόπον ἐπιστὴ
μνς vocat Ariſtoteles. Nanque eius principia more mathematico
poſita ſunt; dictum quoque eſt quibus terminis definiatur, qua
via, quoúe ordine tractetur; expoſitum eſt item quid diſcriminis,
affinitatisúe habeat cum reliquis methodis: & veterum ſententiis
breuiter confutatis motus auxilio ſenſus acceptus, ad cuius natu
ram hic omnia forent exploranda; & eius rerumque naturalium
prima principia præmonſtrante Ariſtotele ſumpta materia nimi
rum, forma & priuatio, quæ nos omnia, veluti fundamenta pro
poſuimus quibus vniuerſa hæc de motu diſceptatio niteretur.
Quare conſequens eſt, vt mox ad euoluenda motus elementa conuertamur; huius verò inſtituti
ratio poſita erit in quatuor partibus. Nam primo loco motus ipſe per ſe ſpectabitur. Deinde ex
plicabitur quemadmodum pendeat ex ſuis principiis materia primum & efficiente. ex his, vt
aptus ſit ex forma & fine. Mox ea quæ de motu generatim diſputata fuerant, in ſuas partes ſpe
ciesque. digerenda. In quo item præceptorem noſtrum conabimur imitari qui in ijs explanandis
quæ ſunt ad vnum, iubet etiam nos perſequi ſpecies nec tractationi communis acquieſcere, quæ
ſic exponentur, a vt ordini naturæ quantum licuit, conſultum fuiſſe videatur. Ab ipſius verò
motus definitione exordium ducere conſtituimus. Nam, præterquam quòd motum eſſe certiſ
ſimè conſtabit: cùm intellectum quoque fuerit, quid eſt illud de quo diſſerendum eſt; tùm op
portunè poterunt expediri difficultates quibus natura motus, eiusque. attributorum implicita eſt
quæ propemodum infinitæ ſunt: tùm etiam quia non ſine motu vis naturæ probè teneatur, eo
luculenter explicato natura ipſa prorſus patefiet, in qua item illa clariſsimè apparebunt quę na
tura conſtant, quorum notitiam quærimus; hæc enim prima ſeſe nobis offerunt pellentia ſenſus,
& ſui cognitionis cupidinem nobis incutiunt quam adepta cauſſarum cognitione paramus, cauſſæ
verò ſunt ipſa natura. Quòd igitur ea quæ naturam habent, non ſine cognitione naturæ conſe
quimur; natura autem motu non perſpecto ignoratur: ab eius definitione principium tracta
tionis noſtræ capietur. Ita verò definitur motus. Actus eius quod eſt poteſtate, quatenus pote
ſtate, quę ſanè oratione, maiore qua fieri potuit, breuitate natura & eſſentia motus explanata eſt.
Sed hoc patebit melius, ſi particulæ quę poſitæ ſunt in ea definitione dilucidentur. Poſtulant ve
rò antè alia generalem partitionem eorum quę ſunt; ea verò fit pluribus modis: etenim quando
que diſtribuuntur in figuras dictionis, & decem prædicamenta; in vnum & multa, aliaque. generis
eiuſdem; necnon in poteſtatem & actum; ea methodo (ni fallor) quod ſecatur in res, aut acciden
tia, vel modos: & in res quidem, vel ſecundum naturam, vel quo ad nos nobis notiores ſunt fi
guræ dictionis. Illa entis diuiſio, eaque. prior quæ fit in res, quippe quòd accidens & modus acce
dant rebus & ſint & re & cogitatione poſteriora: alicuius enim rei modus eſt; & accidens accidit
alicui, ſed & earum prima, quæ fit in actum, & poteſtatem; quando hæc ſunt generalia principia
di comprehenditur quæ continet modum ſciendi, τρόπον ἐπιστὴ
μνς vocat Ariſtoteles. Nanque eius principia more mathematico
poſita ſunt; dictum quoque eſt quibus terminis definiatur, qua
via, quoúe ordine tractetur; expoſitum eſt item quid diſcriminis,
affinitatisúe habeat cum reliquis methodis: & veterum ſententiis
breuiter confutatis motus auxilio ſenſus acceptus, ad cuius natu
ram hic omnia forent exploranda; & eius rerumque naturalium
prima principia præmonſtrante Ariſtotele ſumpta materia nimi
rum, forma & priuatio, quæ nos omnia, veluti fundamenta pro
poſuimus quibus vniuerſa hæc de motu diſceptatio niteretur.
Quare conſequens eſt, vt mox ad euoluenda motus elementa conuertamur; huius verò inſtituti
ratio poſita erit in quatuor partibus. Nam primo loco motus ipſe per ſe ſpectabitur. Deinde ex
plicabitur quemadmodum pendeat ex ſuis principiis materia primum & efficiente. ex his, vt
aptus ſit ex forma & fine. Mox ea quæ de motu generatim diſputata fuerant, in ſuas partes ſpe
ciesque. digerenda. In quo item præceptorem noſtrum conabimur imitari qui in ijs explanandis
quæ ſunt ad vnum, iubet etiam nos perſequi ſpecies nec tractationi communis acquieſcere, quæ
ſic exponentur, a vt ordini naturæ quantum licuit, conſultum fuiſſe videatur. Ab ipſius verò
motus definitione exordium ducere conſtituimus. Nam, præterquam quòd motum eſſe certiſ
ſimè conſtabit: cùm intellectum quoque fuerit, quid eſt illud de quo diſſerendum eſt; tùm op
portunè poterunt expediri difficultates quibus natura motus, eiusque. attributorum implicita eſt
quæ propemodum infinitæ ſunt: tùm etiam quia non ſine motu vis naturæ probè teneatur, eo
luculenter explicato natura ipſa prorſus patefiet, in qua item illa clariſsimè apparebunt quę na
tura conſtant, quorum notitiam quærimus; hæc enim prima ſeſe nobis offerunt pellentia ſenſus,
& ſui cognitionis cupidinem nobis incutiunt quam adepta cauſſarum cognitione paramus, cauſſæ
verò ſunt ipſa natura. Quòd igitur ea quæ naturam habent, non ſine cognitione naturæ conſe
quimur; natura autem motu non perſpecto ignoratur: ab eius definitione principium tracta
tionis noſtræ capietur. Ita verò definitur motus. Actus eius quod eſt poteſtate, quatenus pote
ſtate, quę ſanè oratione, maiore qua fieri potuit, breuitate natura & eſſentia motus explanata eſt.
Sed hoc patebit melius, ſi particulæ quę poſitæ ſunt in ea definitione dilucidentur. Poſtulant ve
rò antè alia generalem partitionem eorum quę ſunt; ea verò fit pluribus modis: etenim quando
que diſtribuuntur in figuras dictionis, & decem prædicamenta; in vnum & multa, aliaque. generis
eiuſdem; necnon in poteſtatem & actum; ea methodo (ni fallor) quod ſecatur in res, aut acciden
tia, vel modos: & in res quidem, vel ſecundum naturam, vel quo ad nos nobis notiores ſunt fi
guræ dictionis. Illa entis diuiſio, eaque. prior quæ fit in res, quippe quòd accidens & modus acce
dant rebus & ſint & re & cogitatione poſteriora: alicuius enim rei modus eſt; & accidens accidit
alicui, ſed & earum prima, quæ fit in actum, & poteſtatem; quando hæc ſunt generalia principia