Buonamici, Francesco, De motu libri X

List of thumbnails

< >
121
121
122
122
123
123
124
124
125
125
126
126
127
127
128
128
129
129
130
130
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="101"/>
                <arrow.to.target n="marg865"/>
                <lb/>
              coguntur incidere qui ea neglecta philoſophantur. </s>
              <s>ſiquidem nec conueniant in principiis,
                <expan abbr="neq.">neque</expan>
                <lb/>
              nota aſſumant, neque ignota demonſtrent, ſed veluti legislatores id quod placet, conſtituant;
                <lb/>
              non verum ſibi proponant; multas quæſtiones declinent, & progreſſu orationis inſtar Eurypi
                <lb/>
              cuiuſdam miram inconſtantiam præſeferant. </s>
              <s>Ergo ad hanc quam
                <foreign lang="grc">παιδείαν</foreign>
              perſequimur, Ana­
                <lb/>
              lytica nonmodò eſt vtilis, ſed planè neceſſaria. </s>
              <s>Quapropter eruditio non ex ſola experientia,
                <lb/>
                <expan abbr="rerumq́">rerumque</expan>
              . </s>
              <s>rudi cognitione conſtabit, vt aliquibus placet; non ex vna arte Analytica, vt
                <expan abbr="quidã">quidam</expan>
              cen­
                <lb/>
              ſuerunt; non ex notitia
                <expan abbr="quorundã">quorundam</expan>
              problematum in aliqua facultate, vt voluit Græcus interpres,
                <lb/>
              & minimè omnium ex habitu primi philoſophi, nec ſanè cognitio ſola rerum;
                <expan abbr="quandoquidẽ">quandoquidem</expan>
              &
                <lb/>
              eius aliqua pars in vſu demonſtrationis ſit poſita;
                <expan abbr="neq.">neque</expan>
              verò analytica; quia nihil hæc agit de re­
                <lb/>
              bus, necnon eſt facultas communis: at eruditio rerum notitiam flagitat, & priuata quædam co­
                <lb/>
              gnitio poteſt eſſe; neque item ſcientia
                <expan abbr="quorundã">quorundam</expan>
              theorematum, quòd hæc nullas cauſſas, neque
                <lb/>
              veritatem perſequitur, ſed in ſola experientia manet, & de eodem theoremate nihil vetat in vno
                <lb/>
              eſſe eruditionem, in altero ſcientiam: multò minus prima philoſophia, tum ab eaſdem rationes,
                <lb/>
              quia ſcilicet cauſſas negligit, & vero non ſtudet;
                <expan abbr="ſapiẽtia">ſapientia</expan>
              verò eſt de maximè veris, & de primis
                <lb/>
              cauſsis, tum quòd ſemper ſtatuat vniuerſa, cùm in ſingularibus ſe exerceat eruditio, ſed ex duo­
                <lb/>
              bus exiſtet habitibus, altero qui eſt rerum vſus,
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              altero qui eſt Analyticus. </s>
              <s>Hic igitur habitus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg866"/>
                <lb/>
              in auditore idoneo deſideratur, ex quo exiſtat habilitas ad diſcendum. </s>
              <s>Sed cùm imperfectum
                <lb/>
              ſit auditoris
                <expan abbr="iudiciũ">iudicium</expan>
              , docentis verò perfectum, ab hoc illud ad actum
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              perfectionem eſt dedu­
                <lb/>
              cendum;
                <expan abbr="neq.">neque</expan>
              per ipſas demonſtrationes ſolùm, ſed multò prius ſignificando naturam earum
                <lb/>
              rerum, in quibus doctor ſit ad primè verſatus qui cùm per cauſſas & exactè cognouerit; in eo ge­
                <lb/>
              nere rectiſsimè iudicat (optimè enim iudicat, qui certiſsimè nouit.) Idcirco ea quę generatim ab
                <lb/>
              Analytico tractata fuerant, ipſe qui optimè callet, ad rerum propoſitarum naturam perbellè ac­
                <lb/>
              commodat, & ea poſita ſunt in his, vt ſpectemus, quo rationum genere ſit res ipſa tractanda, dia­
                <lb/>
              lecticis'ne an propriis, quibus inſtrumentis, vt
                <expan abbr="demõſtratione">demonſtratione</expan>
              , an definitione, an etiam inductio­
                <lb/>
              ne, ſic principia diſcernuntur; & apparet, vnde principium ſcientiæ faciendum ſit: etenim vult
                <lb/>
              eſſe indemonſtrabile. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              proinde hęc omnia
                <foreign lang="grc">πρόποι</foreign>
              ,
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              vel
                <foreign lang="grc">ἀποδείξεως</foreign>
              , vel
                <foreign lang="grc">ἑπιστήμης</foreign>
              , ideſt, modi
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg867"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg868"/>
                <lb/>
              demonſtrationis & ſcientiæ nuncupantur. </s>
              <s>Hoc vbique obſeruatum ab Ariſtotele
                <expan abbr="cõperimus">comperimus</expan>
              , &
                <lb/>
              non vno loco præceptum, quod item animaduerſum fuiſſe videmus ab Auerroë,
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              narrat enim
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg869"/>
                <lb/>
              tradi præcepta in Analyticis quę per ſe
                <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>
              generalia ſint, ſed eiuſmodi vt ad quaſque res pro
                <lb/>
              illarum natura
                <expan abbr="debeãt">debeant</expan>
              applicari. </s>
              <s>
                <expan abbr="Ideòq́">Ideòque</expan>
              . </s>
              <s>habitus hic eo nomine vim obtinet inſtrumenti. </s>
              <s>Verùm
                <lb/>
              ſicut inſtrumenta ſe habent, vt cùm per ſe conſiderantur; re vera ſint alterius gratia & in vſum
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg870"/>
                <lb/>
              doceantur; cùm verò
                <expan abbr="verſant̃">verſantur</expan>
              in vſu, informentur eius rei natura ad quam ſeſe adiungant,
                <emph type="sup"/>
              d
                <emph.end type="sup"/>
              ſic
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg871"/>
                <lb/>
              habitus ille Analyticus eſt vt inſtrumentum, & vt ita
                <expan abbr="dicã">dicam</expan>
              , miniſter: at cùm rebus quæ ſubiiciun­
                <lb/>
              tur ſcientiæ, quodammodo veſtitur, in eam ſcientiam degenerat. </s>
              <s>vt ſi vſurpetur in phyſicis, eſt
                <lb/>
              phyſicus, in mathematicis mathematicus. </s>
              <s>Poſterior ille
                <expan abbr="iudicãdi">iudicandi</expan>
              habitus eſt Architectonicus qui
                <lb/>
              (niſi fallor) eſt pręcipuè primi philoſophi qui
                <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>
              omnes rerum naturas nouit generatim, qua
                <lb/>
              ratione definiendę ſint, & pro merito tractandæ; necnon habet facultatem diſponendi, eſt enim
                <lb/>
              Architectonis officium diſponere. </s>
              <s>Verùm hic
                <expan abbr="quoq.">quoque</expan>
              habitus eſt vniuerſalis, vbi certis rebus ag­
                <lb/>
              glutinatur, iam eſſe videtur eius qui ſcientiam illam priuatam poſsidet. </s>
              <s>
                <expan abbr="Itaq.">Itaque</expan>
              hic probè terminos
                <lb/>
              imponet, & ſuis regionibus circunſcribet, & explicabit quibus argumentis, & quo definitionum
                <lb/>
              genere vtendum ſit. </s>
              <s>Neque
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              eadem eſt
                <expan abbr="cõditio">conditio</expan>
              ciuilis & naturalis; naturalis & mathematicę,
                <lb/>
              neque eadem ratio in his, & metaphyſicis eſt obſeruanda. </s>
              <s>Quam
                <foreign lang="grc">παιδειαν</foreign>
              Ariſt.
                <foreign lang="grc">λογογραφίαν</foreign>
                <lb/>
                <emph type="sup"/>
              e
                <emph.end type="sup"/>
              appellant Platonici qua
                <expan abbr="determinat̃">determinatur</expan>
              , quis
                <expan abbr="rationũ">rationum</expan>
              modus, & qualis eſſe debeat auditor, quem­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg872"/>
                <lb/>
              admodum ab Ariſtotele factitatum frequentius eſt, vt 1. Eth. & 1. Met.
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              etiam 1. de par. </s>
              <s>ani.
                <lb/>
              </s>
              <s>Quo magis à Platone diſceſsit Ariſtoteles qui etiam poſt
                <expan abbr="ſcientiã">ſcientiam</expan>
              ipſam hanc
                <foreign lang="grc">λογογραφιαν</foreign>
              de­
                <lb/>
              terminarit: cùm
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              Timæo docuiſſet mundum eſſe genitum; monuit qualis eſſe deberet diſpu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg873"/>
                <lb/>
              tatio de rebus ſenſilibus non anteà cum ignoraretur vniuerſi natura. </s>
              <s>Huius igitur eſt officium
                <lb/>
              reddere
                <expan abbr="auditorẽ">auditorem</expan>
              idoneum ad
                <expan abbr="iudicandũ">iudicandum</expan>
              de ordine rerum docendarum, & de modo tractandi,
                <lb/>
              quatenus poſsit admittere principia &
                <expan abbr="demõſtrationes">demonſtrationes</expan>
              quę à doctore traduntur, tradere autem,
                <lb/>
              modum ordinare, & demonſtrare ſcientiæ, cui iam ſupponitur habitus analyticus:
                <expan abbr="omniumq́">omniumque</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>optimè hæc officia pręſtabit, vbi Architectonico habitu munita fuerit. </s>
              <s>Verunenimuerò
                <expan abbr="quanquã">quanquam</expan>
                <lb/>
              hæc
                <expan abbr="vtraq.">vtraque</expan>
              alteram methodi partem (vt anteà diximus) abſoluunt; ea potior in methodo vide­
                <lb/>
              tur ordinare; eſt enim methodus (vt Galeni verbis vtar)
                <foreign lang="grc">μεθ' ὀδοῦ καὶ ταξεως</foreign>
              , ideſt, cum via &
                <lb/>
              ordine, quapropter opponitur fortuito & habet quidpiam in inquiſitione
                <expan abbr="primũ">primum</expan>
              , & ſecundùm
                <lb/>
              & tertium, ac reliqua deinceps omnia, quouſque ad id peruentum ſit quod ab initio propoſi­
                <lb/>
              tum fuerit: quod ſanè in illo erudito quem ſtatuimus, eſſe nequit: ſine arte enim, & ſine ratio­
                <lb/>
              ne eſt experientia, & ſecundæ cuiuſdam fortunæ indigens ad inuentionem eorum quæ veſti­
                <lb/>
              gantur. </s>
              <s>Proinde Empirici qui ſola experientia nitebantur, hoc ſaltem certè faciebant, quod in
                <lb/>
              inuentione, & doctrina nullum ordinem neceſſarium eſſe prædicabant. </s>
              <s>Verùm ſi recta ratione </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>