1confirmari audio, quia loquitur de ente Ariſtoteles. ens verò pertinet ad primum philoſophum.
Terminos alij docent eſſe primi philoſophi, modum diſſerendi dialecticum. Mihi non placet Ariſto
telem primi philoſophi perſonam ſuſcipere. Nam ſi ita dicamus, vercor ne habitum primi phi
loſophi phyſico præponere cogamur; cùm tamen ea vox μετὰ τ' φυσῖκὰ, ideſt, poſt naturalia,
moneat habitum phyſicum eſſe præponendum. Neque illud prorſus verum, ens eſſe terminum
primi philoſophi. a ſiquidem dialecticus, Sophiſtes, & primus Philoſophus in entis conſideratio
ne verſentur. Proinde cùm dialecticus etiam de ente diſſerat, cum eiuſdem quoque facultatis
principia reſpiciat; illi probans de quolibet aſſerere, vel negare verum eſſe; cum item modus diſ
ſerendi ſit dialecticus; id quod ſcopi ſignificant quos in ea diſputatione ſpectat Ariſtoteles; b non
video cur congreſſus non ſit dialecticus. Etenim deducere in abſurda contradicentia quæ fieri
nequeant, & ſolœciſmos ſunt ſcopi dialectici quos in tota illa diſceptatione conſectatur Ariſtote
les. Atque hactenus de ratione qua principia ſcientiarum in ſcientiis generatim tractantur, &
quemadmodum in methodo naturali Philoſophus in veteres inuehatur.
Terminos alij docent eſſe primi philoſophi, modum diſſerendi dialecticum. Mihi non placet Ariſto
telem primi philoſophi perſonam ſuſcipere. Nam ſi ita dicamus, vercor ne habitum primi phi
loſophi phyſico præponere cogamur; cùm tamen ea vox μετὰ τ' φυσῖκὰ, ideſt, poſt naturalia,
moneat habitum phyſicum eſſe præponendum. Neque illud prorſus verum, ens eſſe terminum
primi philoſophi. a ſiquidem dialecticus, Sophiſtes, & primus Philoſophus in entis conſideratio
ne verſentur. Proinde cùm dialecticus etiam de ente diſſerat, cum eiuſdem quoque facultatis
principia reſpiciat; illi probans de quolibet aſſerere, vel negare verum eſſe; cum item modus diſ
ſerendi ſit dialecticus; id quod ſcopi ſignificant quos in ea diſputatione ſpectat Ariſtoteles; b non
video cur congreſſus non ſit dialecticus. Etenim deducere in abſurda contradicentia quæ fieri
nequeant, & ſolœciſmos ſunt ſcopi dialectici quos in tota illa diſceptatione conſectatur Ariſtote
les. Atque hactenus de ratione qua principia ſcientiarum in ſcientiis generatim tractantur, &
quemadmodum in methodo naturali Philoſophus in veteres inuehatur.
b Val. Max.
f Simpl.
I.
II.
III.
Ad III.
b 1 Post.
ita tractantur à primo philoſopho, quà communia ſunt. at tum principia ſunt entis, quatenus eſt
ens: c ideoque. non probantur, quà cęterarum ſcientiarum principia ſunt, ſed vt principia entis,
c 11. Met.
ſum. 2. c. 2.
ita tractantur à primo philoſopho, quà communia ſunt. at tum principia ſunt entis, quatenus eſt
ens: c ideoque. non probantur, quà cęterarum ſcientiarum principia ſunt, ſed vt principia entis,
c 11. Met.
ſum. 2. c. 2.
SI Phyſicus perſonam dialectici ſuſtinet, dum inuehitur in eos qui tollunt motum & moueri,
complura accipit à ſenſu; facilè coniicere poſſumus inter phyſicen & alias ſcientias, nullam
affinitatem ſubalternationis intercedere; ſiue ea ſola conditio requiratur, vt nos opinamur, ſiue
etiam aliæ nonnullæ quas alij philoſophi ponunt, quanquam Ariſtoteles omnem rem ſub dubio
reliquit, cùm indefinitè pronuntiauit, vbi principia negentur, officium ea probandi, aut eſſe alte
rius, hoc eſt, ſubalternantis, aut omnium communis: communis autem eſſe poterat tùm dialecti
ca, tum etiam prima philoſophia, quòd ſi dialecticen ſignificare voluiſſet Ariſtoteles, iam prima
philoſophia quæ in principiorum probatione verſatur, ad alterum membrum reiicienda foret, &
eſſet ſubalternans. Nec minores difficultates affert natura ſubalternantium quam in philoſophia
Peripatetica non niſi coniectura aſſequi licet. Itaque non ab re mihi facturum videor, ſi rem hanc
accuratius exquiram. Igitur de conditione ſubalternarum tot propè ſententias celebres obſeruo,
vulgarem vnam quæ ab antiquis accepta fuit: iuniorum duas. Paſsim defendi ſolet hæc triam con
ſtituere ſubalternam, ſi ſubiectum inferioris in ſuperioris ſubiecto contineatur. Cùm verò ſub
iectum accipio, vel totum intelligo, quod ex duabus partibus conſtat, altera, vt materia nimirum
re tractanda, altera, vt forma, nempè conſiderandi ratione quę vtraque ſi in ſubalternante & ſub
alterna ſeruentur vt mihi in phyſica & medicína videtur, efficiunt ſubalternationem numeris om
nibus abſolutam, vel alteram ex his partibus ſeorſum, vt ſiqua res naturalis mathematicè ſpecte
tur, ſiue aliqua res mathematica naturaliter; c vnde inferior quidam gradus ſubalternationis exo
ritur. Deinde vt inferioris ſubiecto accidentaria quædam conditio ſuperueniat, vt lineæ videri
poſſe. Poſtremò vt inferioris principia petantur à ſuperiore. Sed reuoluenti complures facultates
quæ ſine controuerſia numerantur in ſubalternis, aut non omnes his legibus adſtringi videntur,
aut non ita ſimpliciter accipientiæ, aut non prime. Nanque opponam Aſtrologiam quæ ſubalter
na eſt, Aſtronomiæ. Siquidem vbi vna accipiat quòd res eſt, altera doceat cur ita ſit, iam ratio ſub
alternationis intercedit. Atqui Aſtrologia petit ab Aſtronomia rationes motuum; quapropter
eſt ſubalterna. Neque tamen ſubiectum eſt pars. etenim in vtraque cęlum obſeruatur, aut vniuer
ſum. Præterea quòd accidens alterius ſubiecto accedat non licet abſolutè defendere: quandò ex
ſubiecto & eo quod adiicitur veluti forma, fit vnum per ſe, quod eſt abſolutè ſubiectum ex ge
mina parte conſtitutum ex materia nimirum, & ratione conſiderandi. Sed ſubiectum per ſe eſt
vnum, idem eſt methodi finis, quippe cuius gratia cętera conſiderantur, & ad quod referuntur,
quod accidens eſſe non poteſt. Tertiò non neceſſarium, quòd omnia principia ſubalternæ reſol
uantur in alia ſuperiora principia. proptereà quòd ſunt ea principia, vel complexa, vel incom
plexa. atque incomplexa quidem à nullo demonſtrantur, & eadem ſunt in ſubalterna & ſubal
ternante, vt linea, quadratum & huiuſmodi. quòd ſi complexa fuerint, non videtur negare Ari
ſtoteles d fieri poſſe, vt ex eiſdem principi aliquid demonſtretur in ſubalterna quod demonſtra
tum fuit in ſubalternante. ita enim ſcripſit Ariſtoteles, ἀλλ' ἐξ ὧν ή δεικνυτ αί τὶ περὶ ῶν ήγεωμε
τρια ἔστιν, ἤ ἃ ἐκ τῶν ἀυτῶν δεικνυται τῇ γεωμετρια, ώσπέρ τὰ ὀπτικὰ. hęc enim interrogatio
geometrica eſt, “quæ eſt ex iis principiis ex quibus aliquid oſtenditur, quod ad geometriam perti
net, aut illa quæ ex eiſdem, ex quibus aliquid in geometria demonſtratur. cuiuſmodi ſunt optica
quaſi eadem accipiantur ad probandum geometrica & optica theoremata.” Quocirca viri præ
ſtantiſsimi veterum via relicta non multis, ſed vna tantum lege contenti fuerunt. ex iis enim ali
qui ex ſolo tranſitu de genere in genus & ſubalternationem effici voluerunt. tametſi iam tribus
modis fieri cenſuêre. Vel, quia demonſtratio transferatur; ea verò transfertur, vel vbi maior vnius
demonſtrationis propoſitio ſumatur in duabus ſcientijs. vel cum ſubiectum vnius ab alia probetur.
complura accipit à ſenſu; facilè coniicere poſſumus inter phyſicen & alias ſcientias, nullam
affinitatem ſubalternationis intercedere; ſiue ea ſola conditio requiratur, vt nos opinamur, ſiue
etiam aliæ nonnullæ quas alij philoſophi ponunt, quanquam Ariſtoteles omnem rem ſub dubio
reliquit, cùm indefinitè pronuntiauit, vbi principia negentur, officium ea probandi, aut eſſe alte
rius, hoc eſt, ſubalternantis, aut omnium communis: communis autem eſſe poterat tùm dialecti
ca, tum etiam prima philoſophia, quòd ſi dialecticen ſignificare voluiſſet Ariſtoteles, iam prima
philoſophia quæ in principiorum probatione verſatur, ad alterum membrum reiicienda foret, &
eſſet ſubalternans. Nec minores difficultates affert natura ſubalternantium quam in philoſophia
Peripatetica non niſi coniectura aſſequi licet. Itaque non ab re mihi facturum videor, ſi rem hanc
accuratius exquiram. Igitur de conditione ſubalternarum tot propè ſententias celebres obſeruo,
vulgarem vnam quæ ab antiquis accepta fuit: iuniorum duas. Paſsim defendi ſolet hæc triam con
ſtituere ſubalternam, ſi ſubiectum inferioris in ſuperioris ſubiecto contineatur. Cùm verò ſub
iectum accipio, vel totum intelligo, quod ex duabus partibus conſtat, altera, vt materia nimirum
re tractanda, altera, vt forma, nempè conſiderandi ratione quę vtraque ſi in ſubalternante & ſub
alterna ſeruentur vt mihi in phyſica & medicína videtur, efficiunt ſubalternationem numeris om
nibus abſolutam, vel alteram ex his partibus ſeorſum, vt ſiqua res naturalis mathematicè ſpecte
tur, ſiue aliqua res mathematica naturaliter; c vnde inferior quidam gradus ſubalternationis exo
ritur. Deinde vt inferioris ſubiecto accidentaria quædam conditio ſuperueniat, vt lineæ videri
poſſe. Poſtremò vt inferioris principia petantur à ſuperiore. Sed reuoluenti complures facultates
quæ ſine controuerſia numerantur in ſubalternis, aut non omnes his legibus adſtringi videntur,
aut non ita ſimpliciter accipientiæ, aut non prime. Nanque opponam Aſtrologiam quæ ſubalter
na eſt, Aſtronomiæ. Siquidem vbi vna accipiat quòd res eſt, altera doceat cur ita ſit, iam ratio ſub
alternationis intercedit. Atqui Aſtrologia petit ab Aſtronomia rationes motuum; quapropter
eſt ſubalterna. Neque tamen ſubiectum eſt pars. etenim in vtraque cęlum obſeruatur, aut vniuer
ſum. Præterea quòd accidens alterius ſubiecto accedat non licet abſolutè defendere: quandò ex
ſubiecto & eo quod adiicitur veluti forma, fit vnum per ſe, quod eſt abſolutè ſubiectum ex ge
mina parte conſtitutum ex materia nimirum, & ratione conſiderandi. Sed ſubiectum per ſe eſt
vnum, idem eſt methodi finis, quippe cuius gratia cętera conſiderantur, & ad quod referuntur,
quod accidens eſſe non poteſt. Tertiò non neceſſarium, quòd omnia principia ſubalternæ reſol
uantur in alia ſuperiora principia. proptereà quòd ſunt ea principia, vel complexa, vel incom
plexa. atque incomplexa quidem à nullo demonſtrantur, & eadem ſunt in ſubalterna & ſubal
ternante, vt linea, quadratum & huiuſmodi. quòd ſi complexa fuerint, non videtur negare Ari
ſtoteles d fieri poſſe, vt ex eiſdem principi aliquid demonſtretur in ſubalterna quod demonſtra
tum fuit in ſubalternante. ita enim ſcripſit Ariſtoteles, ἀλλ' ἐξ ὧν ή δεικνυτ αί τὶ περὶ ῶν ήγεωμε
τρια ἔστιν, ἤ ἃ ἐκ τῶν ἀυτῶν δεικνυται τῇ γεωμετρια, ώσπέρ τὰ ὀπτικὰ. hęc enim interrogatio
geometrica eſt, “quæ eſt ex iis principiis ex quibus aliquid oſtenditur, quod ad geometriam perti
net, aut illa quæ ex eiſdem, ex quibus aliquid in geometria demonſtratur. cuiuſmodi ſunt optica
quaſi eadem accipiantur ad probandum geometrica & optica theoremata.” Quocirca viri præ
ſtantiſsimi veterum via relicta non multis, ſed vna tantum lege contenti fuerunt. ex iis enim ali
qui ex ſolo tranſitu de genere in genus & ſubalternationem effici voluerunt. tametſi iam tribus
modis fieri cenſuêre. Vel, quia demonſtratio transferatur; ea verò transfertur, vel vbi maior vnius
demonſtrationis propoſitio ſumatur in duabus ſcientijs. vel cum ſubiectum vnius ab alia probetur.