Buonamici, Francesco, De motu libri X
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="81"/>
                <arrow.to.target n="marg728"/>
                <lb/>
              Ariſtotelem quę quoquo pacto licet diſsimiliter,
                <expan abbr="definitionẽ">definitionem</expan>
              reſpiciat:
                <expan abbr="alterã">alteram</expan>
              quidem ſenſilem,
                <lb/>
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              alteram mente
                <expan abbr="cõprehendendam">comprehendendam</expan>
              , & eiuſmodi, vt ſenſum pro ſe non excitet. </s>
              <s>Hæc quidem
                <lb/>
              quæ mente
                <expan abbr="cõprehendi">comprehendi</expan>
              poteſt, variis modis accipitur. </s>
              <s>ſiquidem & materia illa quæ ſenſilis eſt,
                <lb/>
              vbi ſeuocetur à qualitatibus quæ ſenſum mouent, non amplius ſenſilis eſt, ſed mente duntaxat
                <lb/>
              concipitur. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              etiam continuum quod eſt materia
                <expan abbr="mathematicorũ">mathematicorum</expan>
              , vi noſtræ mentis à ſenſilibus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg729"/>
                <lb/>
              affectionibus
                <expan abbr="ſegregatũ">ſegregatum</expan>
              eſt materia quæ cadit in mentem
                <expan abbr="">non</expan>
              ſenſilis. </s>
              <s>Ita & genus in definitione
                <lb/>
              eſt materia quam mens ſola attingit. </s>
              <s>Conuincunt ſanè rationes, & loca Ariſtotelis
                <expan abbr="materiã">materiam</expan>
              ſenſi­
                <lb/>
              lem complere definitiones naturales. </s>
              <s>quandò res ſenſiles à naturali philoſopho tractantur: hæ
                <lb/>
              verò tali materia conſiſtunt, nec ab ea, quà ſenſiles & naturales, ne cogitatione
                <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>
              , ne dum re
                <lb/>
              diuelli queunt: aliter in aliud genus tranſirent, vt mathematicum, aut diuinum; eam nos docui­
                <lb/>
              mus eſſe vniuerſalem. </s>
              <s>Nunc etiam materia ſenſilis quę vniuerſalis eſt, ita diſtribuitur ab Ariſto­
                <lb/>
              tele,
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              in eam quæ toto poſterior eſt, atque illam quæ toto prior. </s>
              <s>eam ſanè vocante toto poſte­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg730"/>
                <lb/>
              riorem quæ à toto ſecreta non ſeruatur, ſed ſine ipſa compoſitum exiſtere poteſt, vt digitus, aut
                <lb/>
              manus,
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              quæ tum verè ſunt, cum in compoſito ſubſiſtunt, ab eo remota ſolùm nomen ad ſum­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg731"/>
                <lb/>
              mum ſeruant, naturam amiſerunt. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              d
                <emph.end type="sup"/>
              At cor, ſeu cerebrum contrà ſe habent. </s>
              <s>etenim ipſa, vt in pri­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg732"/>
                <lb/>
              ma fœtus conformatione conſtat, ſine reliquis partibus viuunt; at reliqua ſine talium partium ge­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg733"/>
                <lb/>
              nere nequaquam. </s>
              <s>idcirco toto hæc priora
                <expan abbr="">non</expan>
              ſine optima
                <expan abbr="rõne">ratione</expan>
              cenſentur. </s>
              <s>Ita in naui ſunt
                <expan abbr="quędã">quędam</expan>
                <lb/>
              partes ſenſiles, vt aſſeres, & tigna: ſunt
                <expan abbr="ẽt">etiam</expan>
              prora, puppis, & carina. </s>
              <s>ſine illis
                <expan abbr="totũ">totum</expan>
              conſiſtit, vt quan­
                <lb/>
              uis
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              iugiter commutentur, permaneat tamen nauis, at ſi proram puppim carinamúe, aut au­
                <lb/>
              feras, aut immutes, ſeu nauem è medio ſuſtuleris, ſeu ſpeciem euariaueris. </s>
              <s>Cùm hæc ita ſint, cer­
                <lb/>
              tè partes illæ quas toto poſteriores eſſe poſuimus, à definitione arcebuntur. </s>
              <s>explicat enim rei
                <lb/>
              principia definitio, poſteriora relinquit ponens illa ſolùm ob oculos ea ratione, quia poſterio­
                <lb/>
              rum cauſſas euoluit. </s>
              <s>Reſtat igitur, vt ſi ſenſilis materia collocanda ſit in definitione, ea ſit toto
                <lb/>
              prior, & ab hac, dum ſingularis eſt,
                <expan abbr="totũ">totum</expan>
              ſi fuerit ſingulare, nullo pacto ſeparatur, & paritatione,
                <lb/>
              ſi fuerit vniuerſale, non diſiungitur ab ea, quatenus vniuersè
                <expan abbr="cõprehenditur">comprehenditur</expan>
              . </s>
              <s>Et
                <expan abbr="quoniã">quoniam</expan>
                <expan abbr="cõmunis">communis</expan>
                <lb/>
              eſt, & vniuerſalis optimè cum definitione congruit. </s>
              <s>etenim materia per ſe ignota eſt, cùm ſenſilis
                <lb/>
              exiſtit. </s>
              <s>ita enim incerta & infinita eſt, & obnoxia mutationi; at cùm ſit intelligenda per ſe note­
                <lb/>
              ſcit, definitio verò ex per ſe notis conſtituatur oportet; cùm verò vniuersè accipitur, intelligi
                <lb/>
                <expan abbr="põt">potest</expan>
              , vt enim verbis Ariſtotelis vtar. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              e
                <emph.end type="sup"/>
              Si ab actu receſſerint (ſunt enim actu in ſingularibus) non
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg734"/>
                <lb/>
              ſanè patet (ſenſui) ſint nec'ne. </s>
              <s>Sed vniuerſali ratione ſemper dicuntur, ac cognoſcuntur. </s>
              <s>Qua­
                <lb/>
              propter etiam ſiquis ad materias intelligendas hoc materię genus adiiciat, non abutetur aucto­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg735"/>
                <lb/>
              ritate Ariſtotelis. </s>
              <s>Quod verò pertinet ad
                <expan abbr="">eam</expan>
              quæ mente comprehendi poteſt, mente quidem ma­
                <lb/>
              teria prima concipitur, cùm ſenſus à ſingulari
                <expan abbr="pulſet̃">pulſetur</expan>
              , & ab ea quæ à qualitate ſenſili occupatur,
                <lb/>
              à qua materia prima ſi
                <expan abbr="">non</expan>
              re, ſaltem cogitatione diſiungitur. </s>
              <s>Verùm quia ſola ipſa non planè ſe­
                <lb/>
              cundùm
                <expan abbr="rẽ">rem</expan>
              , ſed ſecundùm
                <expan abbr="rõnem">rationem</expan>
              prior eſt, & in ſingularibus quæ iam certis potentiis præfinita
                <lb/>
              ſunt, prorſus exiſtit. </s>
              <s>eſt enim per ſe extenta nec vniuerſitatis capax, cùm ſit hoc formæ ſolius,
                <lb/>
              quòd in definitione contineatur, vt rei principium non opinor, ſed vt ratione prius, & ita no­
                <lb/>
              tius, quia per
                <expan abbr="analogiã">analogiam</expan>
              in aliis eodem modo ſe habere notuerit. </s>
              <s>Secunda illa Mathematicorum
                <lb/>
              propria eſt, ideò nihil ad methodum ſeu definitionem naturalem. </s>
              <s>Tertia quæ per genus expri­
                <lb/>
              mitur, nonmodò naturalis eſt propria, ſed generatim pertinet ad omneis methodos atque
                <expan abbr="ſciẽtias">ſcientias</expan>
                <lb/>
              quæ definitione vtuntur. </s>
              <s>Nam quæcunque definitio propriè ſtatuitur, ea planè conſtat ex gene­
                <lb/>
              re & differentiis: genus in definitione materiæ locum ſibi vendicat; differentia formæ. </s>
              <s>Verum­
                <lb/>
              eninuerò genus materiæ locum in definitione obtinere non vno modo
                <expan abbr="verũ">verum</expan>
              eſſe arbitror. </s>
              <s>Etenim
                <lb/>
              video genus appellari materiam non ſemper ex eo, quòd denotet id quod eſt in natura, ſicut
                <lb/>
              materia, ſed notionem communem, ſeu formam vniuerſalem, quæ alia notione, ſeu forma mi­
                <lb/>
              nus communi determinari poteſt, vt cùm dicimus animal bipes. </s>
              <s>hîc enim notio animalis quæ
                <lb/>
              communis eſt, à bipedis notione coërcetur, & tamen animalis nomine forma
                <expan abbr="ſignificat̃">ſignificatur</expan>
              , animus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg736"/>
                <lb/>
              nimirùm, à bipede verò materia ſenſilis. </s>
              <s>Quocirca materiam non re, ſed cogitatione duntaxat ge­
                <lb/>
              nus habendum eſſe puto. </s>
              <s>Sed enim materiam ſenſilem, quam vniuerſalem accepimus, & toto
                <lb/>
                <expan abbr="priorẽ">priorem</expan>
              , genere explicari poſſe credo, vt cùm corpus in definitione pro genere ſumitur. </s>
              <s>
                <expan abbr="Itaq.">Itaque</expan>
              ma­
                <lb/>
              teria ſenſilis illa quam in naturali definitione ſumendam eſſe monui, modò genere. </s>
              <s>aliàs diffe­
                <lb/>
              rentia poterit explicari; ex hoc ordine ſunt illa bipes, aquatile, volatile & huiuſmodi. </s>
              <s>Proinde
                <lb/>
              ſpeciatim Philoſophus 1. de partib. animal: necnon 4. c. 12. 13. volatile dixit eſſe de
                <expan abbr="eſsẽtia">eſsentia</expan>
              auis,
                <lb/>
              &
                <foreign lang="grc">τὸ νευστικὸν κατὰ τὸν τῆς οὐσίας λόγον</foreign>
              , quæ tametſi in metaphyſica definitione collocantur
                <lb/>
              (ſiquidem genus & differentia
                <expan abbr="diffinitionẽ">diffinitionem</expan>
              compleant in
                <expan abbr="">omni</expan>
              philoſophia) tamen in naturali me­
                <lb/>
              thodo cum habitudine ad materiam ſenſilem concipiuntur; in cęteris verò ab eiuſmodi materiæ
                <lb/>
              notione ſegregantur. </s>
              <s>Etenim veriſimile eſt, vt
                <expan abbr="quemadmodũ">quemadmodum</expan>
              homo non conſideratur à naturali
                <lb/>
              philoſopho ſine materia ſenſili, quia ſupponitur pro ſubſtantia ſenſili, ſiue, vt rectius loquar, cir­
                <lb/>
              culus, quia
                <expan abbr="ſupponit̃">ſupponitur</expan>
              pro figura quę ſit in materia ſenſili, à Mathematico verò, vt ſine ipſa: ſic ea </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>