1quæ fiunt ab humana voluntate; in iis verò quæ fiunt à natura ſolam rationem concedimus, quę
adæquet formam: atque illam quidem tribuimus cauſsis efficientibus particularibus, non vni
uerſalibus vt cęlo & Deo, cùm illam mentem Ariſtotelis fuiſſe cenſeamus cauſſas vniuerſales
ita ſe extuliſſe ab his inferioribus vt illorum gratia nihil agant; nec rationibus oppoſitis aliud in
duci poſſum vt credam, quod ſuo loco tractabitur. Cęterùm detur hoc, ne ſimus moroſi nimium.
Fateamur item ex ea ratione produci id quod fit, at quòd ex nihilo negamus. Etenim, ex ea ra
tione fit id, quod fit, vt efficiente, vel conſtituente efficiens: at verò id ego dicam ab efficiente
produci, ſed ex materia. Quocirca probandum fuit efficiens per talem rationem ſine materia
poſſe producere; quę vniuerſa peruicax, & qui ſe duci patitur à ſenſu & experientiis, quod Phy
ſici faciunt; & inficiabitur, & conuinci non poterit. Hæ non eò dicta ſunt à nob. vt creationem
euerteremus, ſed vt ab Ariſtotele & phyſicis haud approbatam fuiſſe perſpiceres, & agnoſceres
altius ſeſe extuliſſe noſtræ ſalutis initia quàm vt à phyſico. rationibus quæ ſenſu niterentur, at
tingi poſſent; atque vt doceremus id eſſe principium in hac methodo, vnde omnia quæ in hac
philoſophia colligerentur repugnantia veritati, per eius inficiationem liberrimè negarentur, quòd
oppoſitum diuino beneficio multò magis eſſet perſpicuum: neque iis vllo modo noſtra mens
adhæreſceret. Nec me latet, cùm hic nonnulla ex Peripateticorum fontibus hauſta fuiſſe, tùm
etiam alia prętermiſſa, quæ ſolent in confirmationem eiuſdem theorematis afferri; de quibus
phyſico adhuc plura dicenda forent. nos omnia ſuo loco declarabimus, eo nunc contenti; quòd
ex nihilo nihil fieri, pro principio philoſophiæ naturalis ab Ariſtotele conſtitutum fuerit, & ni
hil ex hac philoſophia depromi poſsit, quod ipſum demoliatur. Tertium effatum naturale prę
cipua naturæ munera quæ cuique ſunt euidentia continebit. ea quanquam innumerabilia ſunt,
in decem capita digerentur. Itaque ea quæ fiunt, aut à natura fiunt, aut à nobis, aut ab aliis cauſ
ſis, vt puta caſu, & fortuna. A nobis ea quæ fiunt, incertos exitus habent, & à noſtra voluntate
proficiſcentia, quemadmodum facultas eſt mutabilis & inconſtans, ita & ortum & euentum con
ſimiles obtinent. Eorum quæ ſemper aut frequenter eueniunt, cauſſam nemo, niſi fortè Em
pedocleus fortunæ adſcripſerit; vt quòd ſemper hyeme pluat; aut quòd ſub cane ſit æſtus: ſed ſi
pluat, dum ſub cane ſol eſt, aut ſi media hyeme nos æſtus inuadat. Reſtat igitur, vt eorum ſit
auctor ipſa natura, quæ plurimum ſemperúe fiunt eodem modo, & ea ſecundum naturam fieri
optimo iure dicentur quæ maxima ex parte fient: hoc eſt in pluribus eiuſdem ſpeciei ſingularib.
& frequentius, aut ſemper: naturale enim eſt caneſcere, licet in ſenectute contingat, quod om
nis homo ferè, cùm venerit ad ſenectutem, caneſcit, & naturalis hyeme pluuia, quia ſit frequen
tior in ea tempeſtate, & iis potiſsimè natura conſiſtit quæ non ſemper ſunt; horum enim maxi
ma pars eſt. Itaque Ptolemæus ἔυλογον relinquebat phyſicis, non ἀναγκαῖον. Sed & illa
ſunt ſecundum naturam, quæ certis quibuſdam interuallis repetuntur, vt æſtas & hyems: quo
niam circuitus ille perpetuitatem habeat in tali ſucceſsione poſitam: ſemper enim ſui ſimilis eſt
illa ſucceſsio. Natura quoque ſunt eclipſis ſolis & lunæ, quæ tamen neque ſemper neque fre
quenter exiſtunt. Veruntamen, cum cauſsis illis concurrentibus neceſſario fiant, cauſſarum ve
rò certus fit reditus, & circuitio & tempeſtates & eclipſis in perpetuis numerari queunt. At verò
ſi natura eſt eorum cauſſa quæ plurimum ſemperúe fiunt: & ea, quæ natura ſunt, plurimum
ſemperúe contingunt. igitur ea quæ non ſemper plurimumúe eueniunt, non ſunt natura. Atqui
violenta ſunt naturæ contraria; non ergo plurimum ſemperúe contingunt. Etenim ſi contraria
naturæ plurimum, aut ſemper euenirent non eſſet natura de iis quę plurimum, ſed rarò, aut nun
quam exiſtunt; id verò fieri nequit. Nihil etiam fruſtra efficiunt Deus & natura cuius ſcilicet
non ſit aliquod munus, officium, vel vſus, nihil ocioſum, nihil redundans vt calceus ille fruſtra
eſſet, quo, cùm non eſſet habilis & aptus ad pedem, vti non poſſem. Natura, inquàm, illa quæ po
ſita eſt in nexu cauſſarum, vis ſcilicet per omnia corpora penetrans, & ſine ratione ciens & exci
piens motus in corporibus neceſſarios, & Deus omnium princeps, à quo omnes iſti motus re
guntur & gubernantur, curſus aſtrorum, mutationes temporum, rerum viciſsitudines ordinesque.
conſeruantur. Deus igitur & natura nihil fruſtra moliuntur cunctis rebus vſum exhiben
do, quo ſeipſa tueantur & in mundi theatrum conferant, & ad hominis vſum præcipuè; quo
ſanè vinculo mundi partes adſtrictæ, ſiquid ſeorſum detrimenti capiunt ab externo, vniuerſam
tamen naturam quæ ſingula corpora cohibet, labefactare non poſſunt. Proinde vbi vnum ſuf
ficiat inſtrumentum, a non ſolet ipſum natura geminare: neque fortè, ſi geminetur; officia natu
ræ minus impediret, & grauitarem afferret quàm moleſtia nos afficiat ſextus digitus quem ma
nui natura peccans affinxerit. Itaque vbi commodè id effici potuerit; ad officia complura abu
titur vno eodemque. inſtrumento, vt lingua ad guſtatum, b & locutionem, & ore in habentibus
pulmonem ad cibi ſumptionem, & reſpirationem. vt nihil planè ſine optima ratione feciſſe vi
deatur. Neque verò, quia natura ſit vis quæ ratione vtatur, iam enim ratione vti eſt animæ, non
naturæ. Natura porrò ὐποτατικῶς & ex ſua natura & eſſentia ſine cognitione agit pro fine
adæquet formam: atque illam quidem tribuimus cauſsis efficientibus particularibus, non vni
uerſalibus vt cęlo & Deo, cùm illam mentem Ariſtotelis fuiſſe cenſeamus cauſſas vniuerſales
ita ſe extuliſſe ab his inferioribus vt illorum gratia nihil agant; nec rationibus oppoſitis aliud in
duci poſſum vt credam, quod ſuo loco tractabitur. Cęterùm detur hoc, ne ſimus moroſi nimium.
Fateamur item ex ea ratione produci id quod fit, at quòd ex nihilo negamus. Etenim, ex ea ra
tione fit id, quod fit, vt efficiente, vel conſtituente efficiens: at verò id ego dicam ab efficiente
produci, ſed ex materia. Quocirca probandum fuit efficiens per talem rationem ſine materia
poſſe producere; quę vniuerſa peruicax, & qui ſe duci patitur à ſenſu & experientiis, quod Phy
ſici faciunt; & inficiabitur, & conuinci non poterit. Hæ non eò dicta ſunt à nob. vt creationem
euerteremus, ſed vt ab Ariſtotele & phyſicis haud approbatam fuiſſe perſpiceres, & agnoſceres
altius ſeſe extuliſſe noſtræ ſalutis initia quàm vt à phyſico. rationibus quæ ſenſu niterentur, at
tingi poſſent; atque vt doceremus id eſſe principium in hac methodo, vnde omnia quæ in hac
philoſophia colligerentur repugnantia veritati, per eius inficiationem liberrimè negarentur, quòd
oppoſitum diuino beneficio multò magis eſſet perſpicuum: neque iis vllo modo noſtra mens
adhæreſceret. Nec me latet, cùm hic nonnulla ex Peripateticorum fontibus hauſta fuiſſe, tùm
etiam alia prętermiſſa, quæ ſolent in confirmationem eiuſdem theorematis afferri; de quibus
phyſico adhuc plura dicenda forent. nos omnia ſuo loco declarabimus, eo nunc contenti; quòd
ex nihilo nihil fieri, pro principio philoſophiæ naturalis ab Ariſtotele conſtitutum fuerit, & ni
hil ex hac philoſophia depromi poſsit, quod ipſum demoliatur. Tertium effatum naturale prę
cipua naturæ munera quæ cuique ſunt euidentia continebit. ea quanquam innumerabilia ſunt,
in decem capita digerentur. Itaque ea quæ fiunt, aut à natura fiunt, aut à nobis, aut ab aliis cauſ
ſis, vt puta caſu, & fortuna. A nobis ea quæ fiunt, incertos exitus habent, & à noſtra voluntate
proficiſcentia, quemadmodum facultas eſt mutabilis & inconſtans, ita & ortum & euentum con
ſimiles obtinent. Eorum quæ ſemper aut frequenter eueniunt, cauſſam nemo, niſi fortè Em
pedocleus fortunæ adſcripſerit; vt quòd ſemper hyeme pluat; aut quòd ſub cane ſit æſtus: ſed ſi
pluat, dum ſub cane ſol eſt, aut ſi media hyeme nos æſtus inuadat. Reſtat igitur, vt eorum ſit
auctor ipſa natura, quæ plurimum ſemperúe fiunt eodem modo, & ea ſecundum naturam fieri
optimo iure dicentur quæ maxima ex parte fient: hoc eſt in pluribus eiuſdem ſpeciei ſingularib.
& frequentius, aut ſemper: naturale enim eſt caneſcere, licet in ſenectute contingat, quod om
nis homo ferè, cùm venerit ad ſenectutem, caneſcit, & naturalis hyeme pluuia, quia ſit frequen
tior in ea tempeſtate, & iis potiſsimè natura conſiſtit quæ non ſemper ſunt; horum enim maxi
ma pars eſt. Itaque Ptolemæus ἔυλογον relinquebat phyſicis, non ἀναγκαῖον. Sed & illa
ſunt ſecundum naturam, quæ certis quibuſdam interuallis repetuntur, vt æſtas & hyems: quo
niam circuitus ille perpetuitatem habeat in tali ſucceſsione poſitam: ſemper enim ſui ſimilis eſt
illa ſucceſsio. Natura quoque ſunt eclipſis ſolis & lunæ, quæ tamen neque ſemper neque fre
quenter exiſtunt. Veruntamen, cum cauſsis illis concurrentibus neceſſario fiant, cauſſarum ve
rò certus fit reditus, & circuitio & tempeſtates & eclipſis in perpetuis numerari queunt. At verò
ſi natura eſt eorum cauſſa quæ plurimum ſemperúe fiunt: & ea, quæ natura ſunt, plurimum
ſemperúe contingunt. igitur ea quæ non ſemper plurimumúe eueniunt, non ſunt natura. Atqui
violenta ſunt naturæ contraria; non ergo plurimum ſemperúe contingunt. Etenim ſi contraria
naturæ plurimum, aut ſemper euenirent non eſſet natura de iis quę plurimum, ſed rarò, aut nun
quam exiſtunt; id verò fieri nequit. Nihil etiam fruſtra efficiunt Deus & natura cuius ſcilicet
non ſit aliquod munus, officium, vel vſus, nihil ocioſum, nihil redundans vt calceus ille fruſtra
eſſet, quo, cùm non eſſet habilis & aptus ad pedem, vti non poſſem. Natura, inquàm, illa quæ po
ſita eſt in nexu cauſſarum, vis ſcilicet per omnia corpora penetrans, & ſine ratione ciens & exci
piens motus in corporibus neceſſarios, & Deus omnium princeps, à quo omnes iſti motus re
guntur & gubernantur, curſus aſtrorum, mutationes temporum, rerum viciſsitudines ordinesque.
conſeruantur. Deus igitur & natura nihil fruſtra moliuntur cunctis rebus vſum exhiben
do, quo ſeipſa tueantur & in mundi theatrum conferant, & ad hominis vſum præcipuè; quo
ſanè vinculo mundi partes adſtrictæ, ſiquid ſeorſum detrimenti capiunt ab externo, vniuerſam
tamen naturam quæ ſingula corpora cohibet, labefactare non poſſunt. Proinde vbi vnum ſuf
ficiat inſtrumentum, a non ſolet ipſum natura geminare: neque fortè, ſi geminetur; officia natu
ræ minus impediret, & grauitarem afferret quàm moleſtia nos afficiat ſextus digitus quem ma
nui natura peccans affinxerit. Itaque vbi commodè id effici potuerit; ad officia complura abu
titur vno eodemque. inſtrumento, vt lingua ad guſtatum, b & locutionem, & ore in habentibus
pulmonem ad cibi ſumptionem, & reſpirationem. vt nihil planè ſine optima ratione feciſſe vi
deatur. Neque verò, quia natura ſit vis quæ ratione vtatur, iam enim ratione vti eſt animæ, non
naturæ. Natura porrò ὐποτατικῶς & ex ſua natura & eſſentia ſine cognitione agit pro fine
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib