1Atque iterum principia ex quibus demonſtramus, aut cognitionis initia ſunt, aut rei. in principiis
cognitionis ſunt axiomata communia, hypotheſes, & quædam nota nobis quæ petuntur à ſenſu.
Principia rei ſunt definitiones & cauſſæ, vel totius ſubiecti, vel partium eius. Ex his autem illa quæ
ſunt nota nobis ad inuentionis potius quàm cognitionis initia referuntur. ac ſi cognitionis initia
libeat appellare, non idcirco debent in methodo tractari. a ſiquidem ſint vulgo notiſsima; ars autem &
ſcientia quæque verſetur in iis quæ vulgo latent, neque in euidentibus tractandis operam ludat. &
Ariſtoteles hæc b eadem conſtituit tanquam præcedentia cognitioni primorum principiorum: quapropter
re uera non ſunt ſcientiæ principia. quocirca à nob. optimo iure omittentur. Ideoque. dum ſcruta
bimur poſsint'ne ſcientiæ tractare ſua principia, definitiones, & axiomata ſolum, & cauſſas; cùm
ſubiecti totius, tùm eius partium complectemur, eaque. cum triplici probationis genere conferemus.
Poſtremò cùm principia ſumi poſsint, vt illa quibus accidit eſſe principia, aut etiam cum habi
tudine ad ea quorum principia ſunt, vtrunque caput in controuerſiam reuocare volumus. Sed
enim illud præcęteris ſtatuendum eſſe videtur neminem vſquam aggredi ſcientiam, quin iam
animo præoccuparit aliquas eſſe cauſſas & eorum principia quorum ſcientiam quærit. Nam qui
ſcientiam perſequitur, is certè in cauſſarum notitiam contendit. Nec etiam vulgò ignotum:
c ſcire eſſe rem ex cauſſa cognoſcere. proptereà dixit aliquando Ariſtoteles, d ſcientiæ & ratio
cinationi cauſſas ſupponi quæ quæruntur. e idemque. inuectus eſt in Parmenidem & Meliſſum,
quia naturam principij tollerent. quòd hæc hypotheſis mirum in modum ſcientiæ leges euertat.
Idcirco vereor ne Theophraſtus f parum aptè collegerit eſſe principia, ſimulque. hoc officium phy
ſico delegarit, ita enim ratiocinatur. Compoſita ſunt. Compoſita conſtant è principijs. Et prin
cipia ſunt igitur. Quis enim non perſpicit id concludi, quod accipitur? dum enim compoſita con
cipio, principia quoque componentia cogito. Nec cur id officium phyſici ſit, prorſus ſcio. quip
pe quòd eadem ratione poſſet vti mathematicus. ac primus philoſophus, & omnis artifex, dum
ponit quiſque ſubiectum, cuius principia, partes, affectionesque. venetur. Itaque ratio communis
eſt, nec è principiis rei ducta, nec demonſtratiua; nec phyſica igitur. Verùm quia poſſet quiſpiam
repugnare dicens, quamuis id ad phyſicum non pertineat; eſſe nihilominus habitum quendam
qui tractet ita principia, vt doceat aliqua eſſe ex quibus conſtent demonſtrationes. Monet Sim
plicius nullum habitum exiſtere qui hoc munere fungatur. Neque verò neceſſarium eſſe, quòd
ſua cuique ſupponantur. Et illud perſpicuum eſt in naturali philoſophia compoſita eſſe eorumque.
eſſe principia, & philoſophiam naturalem habere principia. quocirca nec illius notitiam ſine prin
cipiorum cognitione haberi poſſe. & ſtatim conuertere ſe ſcientiam ad exquirendum qualis ſit
principiorum vis; vt quamuis quæſtio ſit'ne res, anteponenda ſit: nihilominus ea non requira
tur in omnibus, ſed in iis quæ ſint, nec'ne ignoratur. Atqui principia noſcuntur. Veruntamen
finge tu nunc ignorari principia, neque itidem ad phyſicam pertinebit eorum explicatio, ſed ad
aliam methodum. Cęterùm niſi hęc in bonam partem accipiantur nec rectè contra Theophra
ſtum inferuntur, nec progreſſum Ariſtotelis admodum ſeruant. Hæc enim quæ aſſumit Simpli
cius, ſi transferantur ad ſignificandum certa principia, v. g. formam, aut finem; nihil id ad rem
noſtram, qui cum Theophraſto de ratione principij diſputamus: nec quærimus ſit ne forma, aut
finis; ſed vtrum principia ſint abſolutè nec'ne. quod nos in omni methodo, vt perſpicuum ſumi
defendimus. Quòd ſi Simplicius principij rationem accipiat; etiam fallit quandò item ratio prin
cipij demonſtretur; vt cùm prima contraria concluditur eſſe principia. Quocirca ratio principij,
nec à phyſico, nec à primo philoſopho, aut dialectico, nec demum in vlla methodo peragetur
quæ ſimplici quæſtione colligatur; ſiquidem natura per ſe, dum ingenuit ſciendi cupidinem,
excitat nos ad obſcurarum rerum cauſſas indagandas, & ita notitiam cuiuſdam principij quod
inquirendum ſit, ſubminiſtrat. Verùm principij rationem veluti complexum concludi nil pro
hibet. Nec quicquam vetat, quominus opiner eam tractationem à philoſopho confici poſſe; &
quamquam methodum ita ſuorum principiorum rationem habere, ſi oporteat. Mox ad ipſa
principia tranſeamus. Quia verò tonus ſcientiæ ſubiectum vt baſis eſt eorum omnium quæ in
ſcientia tractantur, & id quo vniuerſa referuntur, & cuius gratia reliqua ſpectari debent, de illo
primùm diſſeramus. In primis verò accipimus ſcientiam ſubiecto definiri & ab ipſo ſic determi
nari, vt illius gratia cuncta diſquirantur. quia primum pellit ſenſum, & animo deſiderium ſuæ
cognitionIs incutit. Porrò dum quidpiam noſcere volumus, conſectamur quid & cuiuſmodi ſit.
illud definitione conficitur. hoc abſoluit demonſtratio. Quare definitiones & demonſtrationes
illò tendunt, vt ipſarum auxilio noſcatur ſubiectum. vſque adeò, vt tametſi methodus rem quæ
ſenſibus ſeſe obtulerit, in ſua principia reſoluat & vbi reſoluerit, ibi demum quieſcat; at non ceſ
ſat mens, quin reditu quodam facto cauſſas reſolutione inuentas applicet ad id quod anteà quæ
rebatur. Hoc igitur non modò ignotum ſimpliciter eſſe nequit, ſed neque etiam omni ex parte
notum. ſiquidem aliquod ſenſile, idque. notiſsimum nobis pro ſubiecto ſumatur neceſſe eſt, vt ad
ſui diſquiſitionem excitet mentem noſtram, ac niſi tale fuerit, non rectè conſtituetur ſubiectum.
cognitionis ſunt axiomata communia, hypotheſes, & quædam nota nobis quæ petuntur à ſenſu.
Principia rei ſunt definitiones & cauſſæ, vel totius ſubiecti, vel partium eius. Ex his autem illa quæ
ſunt nota nobis ad inuentionis potius quàm cognitionis initia referuntur. ac ſi cognitionis initia
libeat appellare, non idcirco debent in methodo tractari. a ſiquidem ſint vulgo notiſsima; ars autem &
ſcientia quæque verſetur in iis quæ vulgo latent, neque in euidentibus tractandis operam ludat. &
Ariſtoteles hæc b eadem conſtituit tanquam præcedentia cognitioni primorum principiorum: quapropter
re uera non ſunt ſcientiæ principia. quocirca à nob. optimo iure omittentur. Ideoque. dum ſcruta
bimur poſsint'ne ſcientiæ tractare ſua principia, definitiones, & axiomata ſolum, & cauſſas; cùm
ſubiecti totius, tùm eius partium complectemur, eaque. cum triplici probationis genere conferemus.
Poſtremò cùm principia ſumi poſsint, vt illa quibus accidit eſſe principia, aut etiam cum habi
tudine ad ea quorum principia ſunt, vtrunque caput in controuerſiam reuocare volumus. Sed
enim illud præcęteris ſtatuendum eſſe videtur neminem vſquam aggredi ſcientiam, quin iam
animo præoccuparit aliquas eſſe cauſſas & eorum principia quorum ſcientiam quærit. Nam qui
ſcientiam perſequitur, is certè in cauſſarum notitiam contendit. Nec etiam vulgò ignotum:
c ſcire eſſe rem ex cauſſa cognoſcere. proptereà dixit aliquando Ariſtoteles, d ſcientiæ & ratio
cinationi cauſſas ſupponi quæ quæruntur. e idemque. inuectus eſt in Parmenidem & Meliſſum,
quia naturam principij tollerent. quòd hæc hypotheſis mirum in modum ſcientiæ leges euertat.
Idcirco vereor ne Theophraſtus f parum aptè collegerit eſſe principia, ſimulque. hoc officium phy
ſico delegarit, ita enim ratiocinatur. Compoſita ſunt. Compoſita conſtant è principijs. Et prin
cipia ſunt igitur. Quis enim non perſpicit id concludi, quod accipitur? dum enim compoſita con
cipio, principia quoque componentia cogito. Nec cur id officium phyſici ſit, prorſus ſcio. quip
pe quòd eadem ratione poſſet vti mathematicus. ac primus philoſophus, & omnis artifex, dum
ponit quiſque ſubiectum, cuius principia, partes, affectionesque. venetur. Itaque ratio communis
eſt, nec è principiis rei ducta, nec demonſtratiua; nec phyſica igitur. Verùm quia poſſet quiſpiam
repugnare dicens, quamuis id ad phyſicum non pertineat; eſſe nihilominus habitum quendam
qui tractet ita principia, vt doceat aliqua eſſe ex quibus conſtent demonſtrationes. Monet Sim
plicius nullum habitum exiſtere qui hoc munere fungatur. Neque verò neceſſarium eſſe, quòd
ſua cuique ſupponantur. Et illud perſpicuum eſt in naturali philoſophia compoſita eſſe eorumque.
eſſe principia, & philoſophiam naturalem habere principia. quocirca nec illius notitiam ſine prin
cipiorum cognitione haberi poſſe. & ſtatim conuertere ſe ſcientiam ad exquirendum qualis ſit
principiorum vis; vt quamuis quæſtio ſit'ne res, anteponenda ſit: nihilominus ea non requira
tur in omnibus, ſed in iis quæ ſint, nec'ne ignoratur. Atqui principia noſcuntur. Veruntamen
finge tu nunc ignorari principia, neque itidem ad phyſicam pertinebit eorum explicatio, ſed ad
aliam methodum. Cęterùm niſi hęc in bonam partem accipiantur nec rectè contra Theophra
ſtum inferuntur, nec progreſſum Ariſtotelis admodum ſeruant. Hæc enim quæ aſſumit Simpli
cius, ſi transferantur ad ſignificandum certa principia, v. g. formam, aut finem; nihil id ad rem
noſtram, qui cum Theophraſto de ratione principij diſputamus: nec quærimus ſit ne forma, aut
finis; ſed vtrum principia ſint abſolutè nec'ne. quod nos in omni methodo, vt perſpicuum ſumi
defendimus. Quòd ſi Simplicius principij rationem accipiat; etiam fallit quandò item ratio prin
cipij demonſtretur; vt cùm prima contraria concluditur eſſe principia. Quocirca ratio principij,
nec à phyſico, nec à primo philoſopho, aut dialectico, nec demum in vlla methodo peragetur
quæ ſimplici quæſtione colligatur; ſiquidem natura per ſe, dum ingenuit ſciendi cupidinem,
excitat nos ad obſcurarum rerum cauſſas indagandas, & ita notitiam cuiuſdam principij quod
inquirendum ſit, ſubminiſtrat. Verùm principij rationem veluti complexum concludi nil pro
hibet. Nec quicquam vetat, quominus opiner eam tractationem à philoſopho confici poſſe; &
quamquam methodum ita ſuorum principiorum rationem habere, ſi oporteat. Mox ad ipſa
principia tranſeamus. Quia verò tonus ſcientiæ ſubiectum vt baſis eſt eorum omnium quæ in
ſcientia tractantur, & id quo vniuerſa referuntur, & cuius gratia reliqua ſpectari debent, de illo
primùm diſſeramus. In primis verò accipimus ſcientiam ſubiecto definiri & ab ipſo ſic determi
nari, vt illius gratia cuncta diſquirantur. quia primum pellit ſenſum, & animo deſiderium ſuæ
cognitionIs incutit. Porrò dum quidpiam noſcere volumus, conſectamur quid & cuiuſmodi ſit.
illud definitione conficitur. hoc abſoluit demonſtratio. Quare definitiones & demonſtrationes
illò tendunt, vt ipſarum auxilio noſcatur ſubiectum. vſque adeò, vt tametſi methodus rem quæ
ſenſibus ſeſe obtulerit, in ſua principia reſoluat & vbi reſoluerit, ibi demum quieſcat; at non ceſ
ſat mens, quin reditu quodam facto cauſſas reſolutione inuentas applicet ad id quod anteà quæ
rebatur. Hoc igitur non modò ignotum ſimpliciter eſſe nequit, ſed neque etiam omni ex parte
notum. ſiquidem aliquod ſenſile, idque. notiſsimum nobis pro ſubiecto ſumatur neceſſe eſt, vt ad
ſui diſquiſitionem excitet mentem noſtram, ac niſi tale fuerit, non rectè conſtituetur ſubiectum.
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib