1fit penetrabilis: Magnitudine, ſeu propria,
ſeu diuturnitate temporis: hoc enim nemini
obſcurum eſſe poteſt. Denique reſpirationis
impedimento: non ignorant hoc nautæ, qui
exiguo foculo ollam ſuperponentes ollę, om
nes feruere cogunt, vnde paupertati con
ſultum. Sed oportet ( vt dixi ) ne proprio
fumo extinguatur igniculus, paululum illum
reſpirare. Ob id qui impenſæ conſulunt, fur
nos exiguos ollæ in modum ex ære confi
ciunt, clatratos in imo ſtrictè ex ferro, vt
cinis excidere poſſit. Vltimus modus eſt,
cum cogitur ignis, atque ob id calx aqua ac
cenditur: nam calor in fornace acquiſitus
ac latitans, cùm (vt dixi) ex genere ignis ſit,
exiguæ aquæ frigore intus concluditur,
tum motu, tum coitione ipſa in ignem
euadit.
ſeu diuturnitate temporis: hoc enim nemini
obſcurum eſſe poteſt. Denique reſpirationis
impedimento: non ignorant hoc nautæ, qui
exiguo foculo ollam ſuperponentes ollę, om
nes feruere cogunt, vnde paupertati con
ſultum. Sed oportet ( vt dixi ) ne proprio
fumo extinguatur igniculus, paululum illum
reſpirare. Ob id qui impenſæ conſulunt, fur
nos exiguos ollæ in modum ex ære confi
ciunt, clatratos in imo ſtrictè ex ferro, vt
cinis excidere poſſit. Vltimus modus eſt,
cum cogitur ignis, atque ob id calx aqua ac
cenditur: nam calor in fornace acquiſitus
ac latitans, cùm (vt dixi) ex genere ignis ſit,
exiguæ aquæ frigore intus concluditur,
tum motu, tum coitione ipſa in ignem
euadit.
Ignis igne
calidior eſt.
calidior eſt.
Ignis ſex
modis vali
dior euadit.
modis vali
dior euadit.
Modus co
quendi cum
modico igne.
quendi cum
modico igne.
Cur calx
aqua accen
datur.
aqua accen
datur.
Calx quæ
optima.
optima.
Optima igitur calx eſt, quæ ſuperfuſa
aqua maximos edit ſtrepitus, & ignem
concipit, ligna accendens proxima. Eſt hęc
plerunque coloris cinerei: nam in candida
iam ignis exhalauit, quia aër ingreſſus eſt:
candor enim fit ingrediente neceſſariò aë
re. Talis autem ex ſolidioribus lapidibus fit:
nam lapides, vt ſolidiores extiterint, maio
rem & diuturniorem calorem retinent. Quo
modo verò calor in his quæ ardent relin
quatur, & motu ac coitione ignis accen
datur, inferius oſtendemus. Verùm motus
non ſolùm penetrare magis cogit, ſed & ca
lorem ipſum accendit, atque ( vt dixi ignem
igne calidiorem reddit. Nihil mirum igitur
eſt fulmini tantam ineſſe vim, ac ignem
illum, quaſi ab aliorum ignium natura alie
num miracula quædam efficere. Namque ob
motum celerem non ſolùm magis penetrat,
ſed ignis ille multò calidior reliquo omni
igne exiſtit. Itaque omnia animalia præter
hominem ſolo contactu occidit, hominem
verò vix vnquam euadere licet. Euaſit tamen
Ioannes Maria Cardanus, & ſuperuixit raro
miraculo. Quis verò eſt alius ignis, qui ſolo
contactu occidat ( hoc igitur ei ) proprium
eſt, quòd calidiſſimus ſit calidiſſimorum, at
que ( vt ita dicere liceat ) ignis ignium.
Quamobrem & multum refert, an procul, &
& ex alto veniat, aut prope. Itaque illæſa
quandoque crumena pecunias colliquat: ne
que eſt enim hoc aut fabuloſum, aut mirum.
Namque quod lædit, aut mole, aut mora
corrumpit: hic cùm tenuiſſimus ſit, crume
nam non diſcerpit: cùm verò velociſſimè
moueatur, non hæret, atque ob id crumenæ
innoxium. Tranſire autem nec hærere ob
ſubtilitatem in crumenam docet aër, qui &
ipſe vacua diducta crumena ingreditur, at
que illam implet: quod fieri non poſſet, ni
per abditos meatus ingrederetur, quando
quidem ipſius os diligenter obſtructum ſit.
Ergo ignis ſcintilla, fulminiſque pars aëre
ipſo longè tenuior, poſtquàm ingreſſa fue
rit, metallo infigitur, ac præſtantiſſima illa
vi, tum impetu, ipſum repentè liquat. Hanc
tam excellentem caloris ac ſiccitatis ïmmo
dicæ vim, velut raram, & ob raritatem oc
cultam, quidam turpiter proprietatem ap
pellarunt, cùm conſtet immodicum eſſe ca
lorem, ac ( vt dixi ) ignis ignium. Mirum
autem minimè eſſe debet, ignem hunc, aut
alium quempiam, lapides accendere poſſe.
Nam ferrum haud candens, tamen accen
dit lignum & ardere facit, & lignum ſul
phur, quamvis lignum non ardeat & ſul
phur vitæ aquam vocatam: quod enim ſo
lidius eſt, quod potentia tenuius eſt euincit.
In ſolidiſſima igitur materia ignis feruen
tior lapides accendere poterit. Latet autem
hoc, quod magno vſui eſſe poteſt ad vr
bium expugnationem. Oportet autem cùm
magno motu hoc ignium genus neceſſariò
coniunctum eſſe, & ( vt dixi) in ſolidiſſima
materia. Sed cur fulmen columnas non fe
rit, non carinas? Rarò quidem hæc ferit, non
tamen nunquam: nam Florentiæ in æde
maxima, ſeu potius in ædis ambitu, vidi
mus columnam fulgure percuſſam ac viola
tam: non tamen ferit frequunter, nec adeò
diſiicit, quòd ob rotunditatem ictus labatur.
Carinas non ferit eadem ratione, niſi rarò:
nam vltra quinque cubitos ſub terra deſcen
dere negatur. Humilis autem eſt carina na
uis, ac celſa maius, quam frequenter tangit.
Ergo certum eſt contra fulgura auxilium,
profundis ſpecubus ſe abdere: tutiùs enim
hoc quàm vel lauro coronari, aut vituli ma
rini pelle tegi, aut æquilæ, aut hyacinthum
lapidem geſtare: nam negant hæc fulmine
tangi. Quidam ficum pro lauro ſcripſerunt:
laurum cohibere comitiales & dæmonas, id
eſt, perſuaſionem illam meticuloſam. At de
hyacintho inferius diſputabimus: nam non
leues ſunt autores, qui hoc affirmant. Fulmi
nis admiranda vis olim fuit, ſed deſiit eſſe,
bellicorum tormentorum nunc effectibus &
copia: parum enim abeſſe videntur à fulmi
nis violentia. Illud vnde veniat, & quam
procul, neſcimus, neque quantum ſecum
ponderis ferat. Sunt etiam qui affirment
ſolum ignem eſſe cum impetu, lapidem nul
lum. Hoc ſolùm certò ſcimus, turres inte
gras quandoque vno ictu diſiici. Cardani è
turre vnica, quæ ſola ſupereſt, ſed antiqua
tamen, laterum pluſquàm 12000. vno ictu
excuſſit, ac diſiecit. At machinæ hæ 60.
pleræque pondo ferri per 5000. paſſuum
( mirabile certè dictu, ni dicto experientia
fidem faceret ) ferunt: eædem muros qua
tiunt, excutiuntque turritas vrbes, nec vlla
vis tanto malo reſiſtere poteſt. Leuiſſima
ære ex Cyprio factitio tubæ in modum ca
nalis efficitur. Neque arctiores, aut latiores
in imo eſſe decet, quippe latiores à pila non
exactè cluduntur, & ideò minus habent im
petus. Quòd ſi cludantur, periculum fracturæ
ſubeunt, ob pulueris multitudinem: Arctio
res autem ni longiores efficiantur, quantum
oportet pulueris minimè ſuſcipiunt. Si lon
giores in imo fiant, breuiores euadunt ſupe
riùs, ob idque multum virium. Quòd ſi non
quantum oportet pila deſcendat ferrea, reli
cto vacuo debiliorem ictum reddunt, & ma
chinam agitant, ac etiam quandoque fran
gunt. Et tamen artifices, magno Principum
malo, ne apertiſſima ratio vilior videatur,
menſuras quaſdam fingunt arctiores, alij
in imo, alij latiores facientes perperam,
cùm vna ſit ratio, vt vndique æquales
ſint, optima & ſecuriſſima. Machinæ ad
ſphærulam ponderis ratio centupla, vt
aqua maximos edit ſtrepitus, & ignem
concipit, ligna accendens proxima. Eſt hęc
plerunque coloris cinerei: nam in candida
iam ignis exhalauit, quia aër ingreſſus eſt:
candor enim fit ingrediente neceſſariò aë
re. Talis autem ex ſolidioribus lapidibus fit:
nam lapides, vt ſolidiores extiterint, maio
rem & diuturniorem calorem retinent. Quo
modo verò calor in his quæ ardent relin
quatur, & motu ac coitione ignis accen
datur, inferius oſtendemus. Verùm motus
non ſolùm penetrare magis cogit, ſed & ca
lorem ipſum accendit, atque ( vt dixi ignem
igne calidiorem reddit. Nihil mirum igitur
eſt fulmini tantam ineſſe vim, ac ignem
illum, quaſi ab aliorum ignium natura alie
num miracula quædam efficere. Namque ob
motum celerem non ſolùm magis penetrat,
ſed ignis ille multò calidior reliquo omni
igne exiſtit. Itaque omnia animalia præter
hominem ſolo contactu occidit, hominem
verò vix vnquam euadere licet. Euaſit tamen
Ioannes Maria Cardanus, & ſuperuixit raro
miraculo. Quis verò eſt alius ignis, qui ſolo
contactu occidat ( hoc igitur ei ) proprium
eſt, quòd calidiſſimus ſit calidiſſimorum, at
que ( vt ita dicere liceat ) ignis ignium.
Quamobrem & multum refert, an procul, &
& ex alto veniat, aut prope. Itaque illæſa
quandoque crumena pecunias colliquat: ne
que eſt enim hoc aut fabuloſum, aut mirum.
Namque quod lædit, aut mole, aut mora
corrumpit: hic cùm tenuiſſimus ſit, crume
nam non diſcerpit: cùm verò velociſſimè
moueatur, non hæret, atque ob id crumenæ
innoxium. Tranſire autem nec hærere ob
ſubtilitatem in crumenam docet aër, qui &
ipſe vacua diducta crumena ingreditur, at
que illam implet: quod fieri non poſſet, ni
per abditos meatus ingrederetur, quando
quidem ipſius os diligenter obſtructum ſit.
Ergo ignis ſcintilla, fulminiſque pars aëre
ipſo longè tenuior, poſtquàm ingreſſa fue
rit, metallo infigitur, ac præſtantiſſima illa
vi, tum impetu, ipſum repentè liquat. Hanc
tam excellentem caloris ac ſiccitatis ïmmo
dicæ vim, velut raram, & ob raritatem oc
cultam, quidam turpiter proprietatem ap
pellarunt, cùm conſtet immodicum eſſe ca
lorem, ac ( vt dixi ) ignis ignium. Mirum
autem minimè eſſe debet, ignem hunc, aut
alium quempiam, lapides accendere poſſe.
Nam ferrum haud candens, tamen accen
dit lignum & ardere facit, & lignum ſul
phur, quamvis lignum non ardeat & ſul
phur vitæ aquam vocatam: quod enim ſo
lidius eſt, quod potentia tenuius eſt euincit.
In ſolidiſſima igitur materia ignis feruen
tior lapides accendere poterit. Latet autem
hoc, quod magno vſui eſſe poteſt ad vr
bium expugnationem. Oportet autem cùm
magno motu hoc ignium genus neceſſariò
coniunctum eſſe, & ( vt dixi) in ſolidiſſima
materia. Sed cur fulmen columnas non fe
rit, non carinas? Rarò quidem hæc ferit, non
tamen nunquam: nam Florentiæ in æde
maxima, ſeu potius in ædis ambitu, vidi
mus columnam fulgure percuſſam ac viola
tam: non tamen ferit frequunter, nec adeò
diſiicit, quòd ob rotunditatem ictus labatur.
Carinas non ferit eadem ratione, niſi rarò:
nam vltra quinque cubitos ſub terra deſcen
dere negatur. Humilis autem eſt carina na
uis, ac celſa maius, quam frequenter tangit.
Ergo certum eſt contra fulgura auxilium,
profundis ſpecubus ſe abdere: tutiùs enim
hoc quàm vel lauro coronari, aut vituli ma
rini pelle tegi, aut æquilæ, aut hyacinthum
lapidem geſtare: nam negant hæc fulmine
tangi. Quidam ficum pro lauro ſcripſerunt:
laurum cohibere comitiales & dæmonas, id
eſt, perſuaſionem illam meticuloſam. At de
hyacintho inferius diſputabimus: nam non
leues ſunt autores, qui hoc affirmant. Fulmi
nis admiranda vis olim fuit, ſed deſiit eſſe,
bellicorum tormentorum nunc effectibus &
copia: parum enim abeſſe videntur à fulmi
nis violentia. Illud vnde veniat, & quam
procul, neſcimus, neque quantum ſecum
ponderis ferat. Sunt etiam qui affirment
ſolum ignem eſſe cum impetu, lapidem nul
lum. Hoc ſolùm certò ſcimus, turres inte
gras quandoque vno ictu diſiici. Cardani è
turre vnica, quæ ſola ſupereſt, ſed antiqua
tamen, laterum pluſquàm 12000. vno ictu
excuſſit, ac diſiecit. At machinæ hæ 60.
pleræque pondo ferri per 5000. paſſuum
( mirabile certè dictu, ni dicto experientia
fidem faceret ) ferunt: eædem muros qua
tiunt, excutiuntque turritas vrbes, nec vlla
vis tanto malo reſiſtere poteſt. Leuiſſima
ære ex Cyprio factitio tubæ in modum ca
nalis efficitur. Neque arctiores, aut latiores
in imo eſſe decet, quippe latiores à pila non
exactè cluduntur, & ideò minus habent im
petus. Quòd ſi cludantur, periculum fracturæ
ſubeunt, ob pulueris multitudinem: Arctio
res autem ni longiores efficiantur, quantum
oportet pulueris minimè ſuſcipiunt. Si lon
giores in imo fiant, breuiores euadunt ſupe
riùs, ob idque multum virium. Quòd ſi non
quantum oportet pila deſcendat ferrea, reli
cto vacuo debiliorem ictum reddunt, & ma
chinam agitant, ac etiam quandoque fran
gunt. Et tamen artifices, magno Principum
malo, ne apertiſſima ratio vilior videatur,
menſuras quaſdam fingunt arctiores, alij
in imo, alij latiores facientes perperam,
cùm vna ſit ratio, vt vndique æquales
ſint, optima & ſecuriſſima. Machinæ ad
ſphærulam ponderis ratio centupla, vt