1autem plerique non ſolum dixerunt, ſed
etiam exiſtimauerunt, cùm tamen ambo ac
cidentia ſint. Cauſa eſt in promptu. Acciden
tia ſolemus appellare, quæ adſunt non cor
rupto ſubiecto: talis autem videtur glacies.
Nam gelu concreta aqua, lac, vinum, ſo
luto gelu eadem conſpiciuntur. At igne ple
raque corrumpuntur, & quæ manent, vt
lapides & metalla, læſa vehementer vi
dentur, præter aurum & argentum, & pau
culas gemmas: ob id ignem arbitrabantur
maius aliquid eſſe quàm calorem. Huius
tamen differentiæ cauſam ſuperius docui
mus.
etiam exiſtimauerunt, cùm tamen ambo ac
cidentia ſint. Cauſa eſt in promptu. Acciden
tia ſolemus appellare, quæ adſunt non cor
rupto ſubiecto: talis autem videtur glacies.
Nam gelu concreta aqua, lac, vinum, ſo
luto gelu eadem conſpiciuntur. At igne ple
raque corrumpuntur, & quæ manent, vt
lapides & metalla, læſa vehementer vi
dentur, præter aurum & argentum, & pau
culas gemmas: ob id ignem arbitrabantur
maius aliquid eſſe quàm calorem. Huius
tamen differentiæ cauſam ſuperius docui
mus.
Cur ignis
ſub cineri
bus ſeruatur.
ſub cineri
bus ſeruatur.
Cur ignem
magis ſub
ſtantiam eſſe.
dicamus
quam glaciem.
magis ſub
ſtantiam eſſe.
dicamus
quam glaciem.
An aliquis
ignis non
ſplendeat.
ignis non
ſplendeat.
Erat & aliud dubitatione dignum: quo
niam ignis quiddam à quocunque calore ſe
paratum videbatur, non tamen eſt, licet co
lorem mutet, & ſibi ſimilem facilè gignat.
Sed non omnis ignis ſplendet: etenim fer
rum igneum ſulphur accendit & vrit, ex
quo patet ipſum ignis iam formam conce
piſſe, nec tamen ſplendere. Ita diuerſa ra
tione ignis quem ardens aqua emittit, non
ſolùm ob ſubſtantiæ raritatem, ſed quia mi
nus calidus eſt: ob id etſi conſumatur &
ſplendeat, vix dicam illum ignem, qui lin
teum cui inhæret, & quod aqua ipſa maduit,
non vrat, ignem dici debere. Eadem ratio
ſic ſi diutiùs diſtilletur, attenuetúrque ma
gis, magno miraculo manus ardebit, neque
ſentiet. Itaque ſi quis rectè inſpiciat, poſt
quàm calor certam metam attigit, ignis di
ci meretur: hæc autem meta non vna eſt,
ſed quum aërem vincere poteſt. Quum verò
eò iam peruenerit, ſplendoris & lucis ac ro
boris tantùm acquirit, quantum etiam ca
lor ipſe, ipſéque ignis augetur. Vim verò
iuxta ſubſtantiæ, cui ineſt, denſitatem: nam
pruna calidior ob id flamma eſt, adeò vt py
rius puluis à pruna ſtatim à flamma vix ac
cendatur: atque id qui cauſam ignorant,
tanquam rem magnam admirantur. Ergo
vt ab initio dixi, ignis nihil aliud eſt, quàm
calor valde magnus cum ſiccitate iunctus:
nam abſque ſiccitate ignis eſſe non poteſt,
aliter aqua feruens ignis eſſe poſſet. Non
minus igitur ignis eſſentia à ſiccitate ipſa
pendet, quàm à calore. Hac igitur de cau
ſa faces è quocunque ligno facere edocti
ſumus: ſed ſi ex denſiore ac ſolidiore, diu
turniores. Stolonem querneum, cubi craſ
ſitudine à vertice ad imum diuides in pluri
ma fruſta, velut duodecim, aut ſexdecim,
pluráve, ita vt imum integrum maneat, in
de ſiccetur in furno duobus, tribúſve die
bus: excluſo itaque humido aqueo quum
remaneat quod pingue eſt, ardet vt tœda:
& ſi longitudine hominem æquat, durat
alacris flamma per horæ ac dimidiæ ſpatium
lumine ſplendidiſſimo. Ergo, vt iam dixi,
tam frigidis ignis extinguitur, quàm humi
dis obruitur: ab humidis quidem duabus cau
ſis, tum vt contrariis, tum quòd reſpirare ac
moueri illum prohibeant: à frigidis autem,
ſolùm vt contrariis. Ab aqua igitur, triplici
ratione extinguitur.
niam ignis quiddam à quocunque calore ſe
paratum videbatur, non tamen eſt, licet co
lorem mutet, & ſibi ſimilem facilè gignat.
Sed non omnis ignis ſplendet: etenim fer
rum igneum ſulphur accendit & vrit, ex
quo patet ipſum ignis iam formam conce
piſſe, nec tamen ſplendere. Ita diuerſa ra
tione ignis quem ardens aqua emittit, non
ſolùm ob ſubſtantiæ raritatem, ſed quia mi
nus calidus eſt: ob id etſi conſumatur &
ſplendeat, vix dicam illum ignem, qui lin
teum cui inhæret, & quod aqua ipſa maduit,
non vrat, ignem dici debere. Eadem ratio
ſic ſi diutiùs diſtilletur, attenuetúrque ma
gis, magno miraculo manus ardebit, neque
ſentiet. Itaque ſi quis rectè inſpiciat, poſt
quàm calor certam metam attigit, ignis di
ci meretur: hæc autem meta non vna eſt,
ſed quum aërem vincere poteſt. Quum verò
eò iam peruenerit, ſplendoris & lucis ac ro
boris tantùm acquirit, quantum etiam ca
lor ipſe, ipſéque ignis augetur. Vim verò
iuxta ſubſtantiæ, cui ineſt, denſitatem: nam
pruna calidior ob id flamma eſt, adeò vt py
rius puluis à pruna ſtatim à flamma vix ac
cendatur: atque id qui cauſam ignorant,
tanquam rem magnam admirantur. Ergo
vt ab initio dixi, ignis nihil aliud eſt, quàm
calor valde magnus cum ſiccitate iunctus:
nam abſque ſiccitate ignis eſſe non poteſt,
aliter aqua feruens ignis eſſe poſſet. Non
minus igitur ignis eſſentia à ſiccitate ipſa
pendet, quàm à calore. Hac igitur de cau
ſa faces è quocunque ligno facere edocti
ſumus: ſed ſi ex denſiore ac ſolidiore, diu
turniores. Stolonem querneum, cubi craſ
ſitudine à vertice ad imum diuides in pluri
ma fruſta, velut duodecim, aut ſexdecim,
pluráve, ita vt imum integrum maneat, in
de ſiccetur in furno duobus, tribúſve die
bus: excluſo itaque humido aqueo quum
remaneat quod pingue eſt, ardet vt tœda:
& ſi longitudine hominem æquat, durat
alacris flamma per horæ ac dimidiæ ſpatium
lumine ſplendidiſſimo. Ergo, vt iam dixi,
tam frigidis ignis extinguitur, quàm humi
dis obruitur: ab humidis quidem duabus cau
ſis, tum vt contrariis, tum quòd reſpirare ac
moueri illum prohibeant: à frigidis autem,
ſolùm vt contrariis. Ab aqua igitur, triplici
ratione extinguitur.
Aqua ardens
vritur illæſo
linteo quòd
ea madet.
vritur illæſo
linteo quòd
ea madet.
Manus vt
ardeat ho
mine non
ſentiente.
ardeat ho
mine non
ſentiente.
Ignis ratio
non minus
conſtat ſic
citate quam
calore.
non minus
conſtat ſic
citate quam
calore.
Faces quo
modo è quo
cunque ligno
fiant.
modo è quo
cunque ligno
fiant.
Ignis ab
aqua triplici
ratione ex
tinguitur.
aqua triplici
ratione ex
tinguitur.
Modi quibus
ignis genera
tur.
ignis genera
tur.
Nunc tandem ſupereſt, vt cauſas gene
rationis illius oſtendamus, neque leuem
habent in ſe obſcuritatem. Igitur primò,
quot modis fiat conſideremus. Fit autem
propagatione, antiſpaſi percuſſione, fri
ctione, putredine, coïtione. Nam qui vel
ſpeculis concauis, vel ſphærulis perſpicuis
generantur, ad coïtionem manifeſtè perti
net. Sed coïtionis obſcura ratio non eſt, nam
que ſi denis viris nummos denos diſtri
buas, ſinguli habebunt nummum: ſed ſi in
quinque, binos. Si igitur calor qui per ma
gnum ſpatium diſperſus eſt, in vnum con
trahatur, quicquid magnæ illi quantitati
inerat, & modicæ illi ineſt: quamobrem
magnus calor in paruo ſpatio contentus,
magnos effectus producet, magnúſque ob
id dici merebitur, atque ob id ignis. Hoc
enim adeò planè expoſitum eſt, vt repetere
haud ſit neceſſarium. Sed qui antiſpaſi fit,
ad coïtionem reducitur. Non enim ob aliud
antiſpaſis accedit, quàm quòd in vnum co
git: ergo & huius cauſa cognita eſt. Propa
gatione autem oſtendimus quomodo gene
retur ſuperius. Vnumquódque enim natura
conſtantium atque mortalium ſibi ſimile ge
nerare aptum eſt, itaque nihil mirum ex ig
ne ignem accendi: verùm frictio & percuſ
ſio à motu initium habent: putredo autem
non ſufficit ignem accendere, ſed vel alio
calore confirmatur, aut motu, aut antiſpa
ſi, atque coïtione. Itaque ſi quo modo mo
tu ignis accendatur docuerimus, modos om
nes ſimul quibus ignis accendi poſſit de
monſtrabimus: & quòd tantùm tres verè
ſint, coïtio, propagationem motus, quan
quam longè plures eſſe videantur. Oſtende
re autem quomodo ignis à motu generetur,
non aliud eſt, quàm quomodo motus ſit
cauſa caloris demonſtrare: nam ſi motus eſt
cauſa caloris, erit & augmenti illius. Ignis
autem ( vt diximus ) nihil aliud eſt, quàm
color in immenſum auctus. Ergo quónam
pacto motus calefacit, inquirunt Ariſtote
lici, ac multa nugantur: tandem verò ad id
redeunt, vt calor ſit effectus motus: eſtque
hoc ac ſi dicerent, Neſcimus. Idem enim
per idem oſtendere, certum nugacis atque
imperiti argumentum eſt. Quid tandem obſ
curè & ſuo more dixerunt quidam, quòd
calor hic in aëre iam eſt, ſed per motum ad
formam illam deducitur, eſſéque hunc ca
lorem illum qui à deſideribus prouenerit?
O egregium hominem: calida non cenſent
aſtra, inde calorem illum aſtrorum ignem
eſſe volunt. Quòd etſi caliditatem efficere
ſidera, quæ calida eſſe negant concedatur,
rurſus dubitatio emergit, quomodo calo
rem illum motus augeat. Certum enim eſt,
conceptam caliditatem antè à ſyderibus abſ
que motu nondum eſſe igneam. Alexander
rectè ſentit in hoc, quòd non ex lapidibus
excutitur ignis, ſed aër qui ibi continetur,
attritu repentino vertitur in ignem. Sed ſi
ita eſt, cur non è ſolidiſſimis lapidibus, vt
porphyrite, ac duriſſimis magis excutitur,
quàm à mollioribus, vt chryſtallo & chal
cedonio? Rurſus, cur non è duobus lapidi
bus eiuſdem generis magis, vt chryſtallinis,
quàm è chryſtallo & chalybe ignis proue
nit? Deinde, cur ( quod maximum eſt ) ſi
ſolus aër accenditur, ſcintillæ illæ magna
ex parte, ac veluti graues, lento proceſſu
deſcendunt? Nam purus ignis, aut non deſ-
rationis illius oſtendamus, neque leuem
habent in ſe obſcuritatem. Igitur primò,
quot modis fiat conſideremus. Fit autem
propagatione, antiſpaſi percuſſione, fri
ctione, putredine, coïtione. Nam qui vel
ſpeculis concauis, vel ſphærulis perſpicuis
generantur, ad coïtionem manifeſtè perti
net. Sed coïtionis obſcura ratio non eſt, nam
que ſi denis viris nummos denos diſtri
buas, ſinguli habebunt nummum: ſed ſi in
quinque, binos. Si igitur calor qui per ma
gnum ſpatium diſperſus eſt, in vnum con
trahatur, quicquid magnæ illi quantitati
inerat, & modicæ illi ineſt: quamobrem
magnus calor in paruo ſpatio contentus,
magnos effectus producet, magnúſque ob
id dici merebitur, atque ob id ignis. Hoc
enim adeò planè expoſitum eſt, vt repetere
haud ſit neceſſarium. Sed qui antiſpaſi fit,
ad coïtionem reducitur. Non enim ob aliud
antiſpaſis accedit, quàm quòd in vnum co
git: ergo & huius cauſa cognita eſt. Propa
gatione autem oſtendimus quomodo gene
retur ſuperius. Vnumquódque enim natura
conſtantium atque mortalium ſibi ſimile ge
nerare aptum eſt, itaque nihil mirum ex ig
ne ignem accendi: verùm frictio & percuſ
ſio à motu initium habent: putredo autem
non ſufficit ignem accendere, ſed vel alio
calore confirmatur, aut motu, aut antiſpa
ſi, atque coïtione. Itaque ſi quo modo mo
tu ignis accendatur docuerimus, modos om
nes ſimul quibus ignis accendi poſſit de
monſtrabimus: & quòd tantùm tres verè
ſint, coïtio, propagationem motus, quan
quam longè plures eſſe videantur. Oſtende
re autem quomodo ignis à motu generetur,
non aliud eſt, quàm quomodo motus ſit
cauſa caloris demonſtrare: nam ſi motus eſt
cauſa caloris, erit & augmenti illius. Ignis
autem ( vt diximus ) nihil aliud eſt, quàm
color in immenſum auctus. Ergo quónam
pacto motus calefacit, inquirunt Ariſtote
lici, ac multa nugantur: tandem verò ad id
redeunt, vt calor ſit effectus motus: eſtque
hoc ac ſi dicerent, Neſcimus. Idem enim
per idem oſtendere, certum nugacis atque
imperiti argumentum eſt. Quid tandem obſ
curè & ſuo more dixerunt quidam, quòd
calor hic in aëre iam eſt, ſed per motum ad
formam illam deducitur, eſſéque hunc ca
lorem illum qui à deſideribus prouenerit?
O egregium hominem: calida non cenſent
aſtra, inde calorem illum aſtrorum ignem
eſſe volunt. Quòd etſi caliditatem efficere
ſidera, quæ calida eſſe negant concedatur,
rurſus dubitatio emergit, quomodo calo
rem illum motus augeat. Certum enim eſt,
conceptam caliditatem antè à ſyderibus abſ
que motu nondum eſſe igneam. Alexander
rectè ſentit in hoc, quòd non ex lapidibus
excutitur ignis, ſed aër qui ibi continetur,
attritu repentino vertitur in ignem. Sed ſi
ita eſt, cur non è ſolidiſſimis lapidibus, vt
porphyrite, ac duriſſimis magis excutitur,
quàm à mollioribus, vt chryſtallo & chal
cedonio? Rurſus, cur non è duobus lapidi
bus eiuſdem generis magis, vt chryſtallinis,
quàm è chryſtallo & chalybe ignis proue
nit? Deinde, cur ( quod maximum eſt ) ſi
ſolus aër accenditur, ſcintillæ illæ magna
ex parte, ac veluti graues, lento proceſſu
deſcendunt? Nam purus ignis, aut non deſ-
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib