Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.000100">
                <pb pagenum="359" xlink:href="016/01/008.jpg"/>
              ne, aut ſtipula multus cinis fieri poſſit, ex
                <lb/>
              multa verò quercu paucus nunquam cinis
                <lb/>
              euadet. </s>
              <s id="s.000101">Itaque aliquid in generatione om­
                <lb/>
              ni commune manet, quod materiam pri­
                <lb/>
              mam dicimus aut hylen. </s>
              <s id="s.000102">Cùm enim aliquid
                <lb/>
              generatur ex alio, ſi forma perit (aliter enim
                <lb/>
              eſſet idem ac non eſſet) manente aliquo ma­
                <lb/>
              teriam illud eſſe, neceſſe eſt. </s>
              <s id="s.000103">Oſtendit idem
                <lb/>
              corruptio, cùm nihil prorſus dum corrum­
                <lb/>
              pitur, pereat. </s>
              <s id="s.000104">Nam malum putreſcit, & in
                <lb/>
              vermes tranſit: & ligna dum vruntur, in
                <lb/>
              cineres: & aquam in vapores calore ignis,
                <lb/>
              aut ſolis, vel fumum permutatur. </s>
              <s id="s.000105">Eſt au­
                <lb/>
              tem vapor & fumus aliquid: nam & homi­
                <lb/>
              nem ſuffocat, & ſi colligatur, denuò tran­
                <lb/>
              ſit in guttas aquæ. </s>
              <s id="s.000106">Manifeſtum eſt igitur
                <lb/>
              aliquid eſſe in rerum natura ſub forma lati­
                <lb/>
              tans, quod nec per generationem fit, nec
                <lb/>
              corruptione ipſa interit: atque hoc ipſum
                <lb/>
              vt primum quoddam, & quod multis ſub­
                <lb/>
              iicitur formis, materiam primam vocare
                <lb/>
              ſolemus ingenitam, & nunquam interitu­
                <lb/>
              ram. </s>
              <s id="s.000107">Manet autem atque eſt: quod enim
                <lb/>
              manet eſt. </s>
              <s id="s.000108">Materia igitur actu eſt talis, qua­
                <lb/>
              lem deſcripſimus: verùm formis compara­
                <lb/>
              ta, potentia eſt: illas enim ſuſcipere poteſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000109">Ad formam igitur comparata materia, po­
                <lb/>
              tentia eſt, in ſeipſa verò actu. </s>
              <s id="s.000110">Quemadmo­
                <lb/>
              dum fœtus cùm nondum perfectus eſt, in­
                <lb/>
              fans potentia eſt, ſed talis, qualis fœtus actu
                <lb/>
              eſt: eſt enim hoc quidem ſic delineatum com­
                <lb/>
              miſtum, ac tale quale videtur. </s>
              <s id="s.000111">Cùm autem
                <lb/>
              ad formam infantis comparatur, potentia
                <lb/>
              eſſe dicitur: nam ſi actu eſſet, eſſet infans
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg7"/>
                <lb/>
              iam, non autem fœtus. </s>
              <s id="s.000112">Materia igitur pri­
                <lb/>
              ma actu eſt, atque ( vt ita dicam ) imminu­
                <lb/>
              to: ad formas comparata, potentia eſt: nam
                <lb/>
              niſi potentia ad illas eſſet, eas nunquam
                <lb/>
              ſuſciperet: neque enim ex lapide homo fit,
                <lb/>
              quia lapis ad hominis formam ſuſcipiendam
                <lb/>
              potentiam non habet. </s>
              <s id="s.000113">Complexa verò à for­
                <lb/>
              ma, cui tunc ſubiacet, actum conſequitur
                <lb/>
              perfectiorem, non tamen perfectum: actus
                <lb/>
              enim perfectus eſt, qui potentia omninò
                <lb/>
              caret. </s>
              <s id="s.000114">Dicemus igitur ficus materiam per
                <lb/>
              ſe conſideratam actu eſſe, ſed tenui admo­
                <lb/>
              dum: vt verò ad alienas formas compara­
                <lb/>
              tur, potentia quidem ad illas: vt autem pro­
                <lb/>
              priè ficus formæ ſubiacet, actu conſiſtere.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000115">Sed nec materia prima omnibus eſt ſpoliata
                <lb/>
              rebus: cùm enim
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              vt dixi ) neque ex pugil­
                <lb/>
              lo paleæ, ferri pugillus ob materiæ paucita­
                <lb/>
              tem, nec rurſus ex ferri pugillo, paleæ pu­
                <lb/>
              gillus ob illius redundantiam, ſequitur
                <lb/>
              vt materia prima quantitatem quandam
                <lb/>
              retineat, quam indefinitam vocamus. </s>
              <s id="s.000116">Nam­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg8"/>
                <lb/>
              que non ſibi certos deſcribit limites, cùm
                <lb/>
              modò ſub forma maius complendo ſpa­
                <lb/>
              tium, modò minùs latitet. </s>
              <s id="s.000117">Nam ſi ex terra
                <lb/>
              ignis fiat, ampliorem occupat locum: qua­
                <lb/>
              re materia illa prior, quæ minori ſubiicie
                <lb/>
              batur quantitati, mutatione formæ maio­
                <lb/>
              rem locum impleuit. </s>
              <s id="s.000118">Circumſcriptos tamen
                <lb/>
              habet limites magnitudinis ac paruitatis,
                <lb/>
              intra quos ceu quidam Proteus infinitos ma­
                <lb/>
              gnitudinis tèrminos ſubit. </s>
              <s id="s.000119">Quúmque hæc
                <lb/>
              quantitatis certa determinatio illi actu in­
                <lb/>
              hæreat, quid mirum eſt ipſam materiam pri­
                <lb/>
              mam, propter quam magnitudo ipſa eſt
                <lb/>
              conſtituta, actu eſſe, ac ſubſiſtere? </s>
              <s id="s.000120">obſcu­
                <lb/>
              riùs hæc quidem ab aliis dicta ſunt, non ſo­
                <lb/>
              lùm ob rei ipſius ſubtilitatem, ſed quòd ple­
                <lb/>
              rique dum quæ non perfectè aſſequebantur,
                <lb/>
              ſcribere vellent, ſermonibus non tantùm
                <lb/>
              obſcurius, ſed etiam ambiguis tractationem
                <lb/>
              ipſam inuoluunt. </s>
              <s id="s.000121">Porrò ad materiæ ſcien­
                <lb/>
              tiam, imò eſſentiam ſequitur, vt cùm for­
                <lb/>
              mas ipſas aduenientes impedimus, prior re­
                <lb/>
              maneat: atque eo modo aqua frigida in ſan­
                <lb/>
              guineis temperantiam conſeruat, bilis pro­
                <lb/>
              hibendo generationem. </s>
              <s id="s.000122">Etenim cùm neceſ­
                <lb/>
              ſe ſit materiam primam ſemper ſub aliqua
                <lb/>
              iacere forma, ſi ſubſequens impediatur ar­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg9"/>
                <lb/>
              te, vel caſu, priorem formam manere ne­
                <lb/>
              ceſſe eſt. </s>
              <s id="s.000123">Inde igitur tota præſeruandi me­
                <lb/>
              thodus ortum habuit. </s>
              <s id="s.000124">Similiter & in tranſ­
                <lb/>
              mutationibus par materiæ quantitas requi­
                <lb/>
              renda fuit, cùm maior aut minor oportuna
                <lb/>
              eſſe non poſſit. </s>
              <s id="s.000125">
                <expan abbr="Atq;">Atque</expan>
              ea ratione ex conſimili­
                <lb/>
              bus conſimilia magis fiunt, quàm ex diſſimi­
                <lb/>
              libus. </s>
              <s id="s.000126">Rurſus rari ac denſi ratio à materiæ
                <lb/>
              multitudine, aut paucitate ſumpta eſt: ve­
                <lb/>
              rùm de his inferiùs dicemus. </s>
              <s id="s.000127">Cùm itaque
                <lb/>
              materia ab initio tota fuiſſet, impleſſétque
                <lb/>
              hoc concauum orbis, nec poſſet finiri, va­
                <lb/>
              cuum eſſe non poterat: nam vacuo aucto,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg10"/>
                <lb/>
              materiam tolli neceſſe erat. </s>
              <s id="s.000128">Multa etiam
                <lb/>
              erant, quæ vacuum eſſe non poſſe demon­
                <lb/>
              ſtrabant, etſi Heron in ſpiritualibus illud
                <lb/>
              eſſe oſtendere nitatur: verùm non eſt ſa­
                <lb/>
              pientis omnia abſurda refellere: nec noſtri
                <lb/>
              multò minùs inſtituti, quæ ab euidentibus
                <lb/>
              rationibus poſſunt demonſtrari, obſcuriori­
                <lb/>
              bus argumentis proſequi. </s>
              <s id="s.000129">Quòd igitur va­
                <lb/>
              cuum non ſit, folles oſtendunt occluſi, qui
                <lb/>
              ſi nimium diſtendantur ac violenter fran­
                <lb/>
              guntur: nam locus capacior factus, cùm
                <lb/>
              nec aëre impleri poſſit, tantam tenuitatem
                <lb/>
              non admittente, nec vacuum dari queat, ſu­
                <lb/>
              pereſt tertium vt folles ipſi diſrumpantur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000130">Huius igitur vacui neceſſitate aqua aſcen­
                <lb/>
              dit, dum per canalem ſugimus, pronáque de­
                <lb/>
              ſcendit, hauriens ſitulam ex vrceolo. </s>
              <s id="s.000131">Hæc
                <lb/>
              autem infrà demonſtrabuntur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000132">
                <margin.target id="marg6"/>
              Materiam
                <lb/>
              primam eſſe.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000133">
                <margin.target id="marg7"/>
              Materiam
                <lb/>
              primam
                <lb/>
              actu eſſe.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000134">
                <margin.target id="marg8"/>
              Materiam
                <lb/>
              primam
                <lb/>
              quandam
                <lb/>
              retinere.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000135">
                <margin.target id="marg9"/>
              Præſeruandi
                <lb/>
              methodus
                <lb/>
              vnde ortum
                <lb/>
              habuerit.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000136">
                <margin.target id="marg10"/>
              Vacuum non
                <lb/>
              eſſe.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000137">Hac ratione lucerna mirabilis excogitata
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg11"/>
                <lb/>
              eſt, turris formâ vndequaque concluſa, ſo­
                <lb/>
              lóque foramine D, contenta, per quod
                <lb/>
              oleum ipſum infunditur, donec tota implea­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s id="s.000138">Solida eſt ex ſtanno, cúmque conuer­
                <lb/>
              titur, vt nunc iacet, oleum effundi per D,
                <lb/>
              non poteſt.</s>
              <s id="s.000139">Nam ſi effunderetur, quod eſt
                <lb/>
              in C, deſcenderet grauis & vacui ratione ad
                <lb/>
              D: & quod eſſet in B, ad C: & quod eſſet
                <lb/>
              in A: ad B: igitur vacuum in A, relinque­
                <lb/>
              retur. </s>
              <s id="s.000140">Ne igitur vacuum in A, relinquatur,
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.008.1.jpg" xlink:href="016/01/008/1.jpg" number="2"/>
                <lb/>
              manet: quare etiam in B, oleum, & in C
                <lb/>
              & in D: nihil ergo effunditur. </s>
              <s id="s.000141">Sed quonam
                <lb/>
              pacto igitur dum accenſo ellychnio in F,
                <lb/>
              oleum conſumitur, per E, canalem ex ipſo
                <lb/>
              D, exire poteſt, itaque ad vacui rationem </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>