Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.000851">
                <pb pagenum="377" xlink:href="016/01/026.jpg"/>
                <expan abbr="gnorũ">gnorum</expan>
              ignem noctu ſolo ſplendore, ſed
                <expan abbr="abſq;">abſque</expan>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg77"/>
                <lb/>
              calore refert. </s>
              <s id="s.000852">
                <expan abbr="Eiuſdẽ">Eiuſdem</expan>
              fermè generis ignis ve­
                <lb/>
              ri eſt Helenæ ſidus circa malum nauis, quod
                <lb/>
              cadens etiam ænea vaſa colliquat, certus
                <lb/>
              ſubmerſionis nuncius. </s>
              <s id="s.000853">Nam ſolùm in gra­
                <lb/>
              uibus accidit tempeſtatibus, nec niſi craſſiſ­
                <lb/>
              ſimo ſpiritu & magna ventorum vi vapor
                <lb/>
              ille cogi poteſt in naui, & ardere ſimul vn­
                <lb/>
              de etiam imminentem nunciat perniciem.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000854">Velut è diuerſo Caſtoris olim ac Pollucis,
                <lb/>
              nunc Petri & Nicolai diuorum numina, ſeu
                <lb/>
              potiùs lumina gemina. </s>
              <s id="s.000855">
                <expan abbr="Nonnunquã">Nonnunquam</expan>
              in Ocea
                <lb/>
              no terna, imò ibi frequentius quàm gemina,
                <lb/>
              ob maioremc
                <expan abbr="oncuſſionẽ">concuſſionem</expan>
              . </s>
              <s id="s.000856">Vocant tunc ea,
                <lb/>
              Diui Nicolai, Helenæ, & Claræ, ſignificato
                <lb/>
              deducto à claritate, ab antiqua ſuperſtitione
                <lb/>
              ſideris Helenæ, & quòd Nicolaus ex qua­
                <lb/>
              dam hiſtoria nauigantibus præeſſe credatur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000857">In mediterraneo autem mari ſolùm gemi­
                <lb/>
              na, & plerunque in rudentibus, ex vnoque
                <lb/>
              in alterum, velut aues cum quodam ſono
                <lb/>
              ſalientia, finem tempeſtatis, nec non ſe­
                <lb/>
              curitatem oſtendunt. </s>
              <s id="s.000858">Sunt enim vapores
                <lb/>
              rudentibus hærentes, qui ſucceſſu temporis,
                <lb/>
              igne ex altero in alterum tranſeunte, ſpe­
                <lb/>
              ciem cerei accenſi præbent. </s>
              <s id="s.000859">Indicant autem
                <lb/>
              ſalutem, quòd parui ſint, quòd minimè len­
                <lb/>
              ti, in vnum enim coiſſent, quodque breui
                <lb/>
              abſumantur ſinguli: quanquam falſa ima­
                <lb/>
              gine ſaliendi, qui plures ſunt, plerun­
                <lb/>
              que duos referant, cùm ſucceſſu multi
                <lb/>
              continuò ſpeciem vnius diuturnioris effi­
                <lb/>
              ciant.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg78"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000860">
                <margin.target id="marg76"/>
              Ignis inno­
                <lb/>
              xius plan­
                <lb/>
              tis.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000861">
                <margin.target id="marg77"/>
              Helenæ ſidus
                <lb/>
              quòd ſub­
                <lb/>
              merſionem
                <lb/>
              nauium
                <lb/>
              nunciat.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000862">
                <margin.target id="marg78"/>
              Folium mo­
                <lb/>
              tus quomo­
                <lb/>
              do.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000863">Diximus hucuſque de igne, folliumque
                <lb/>
              interim vtilitatem adiunximus: par verò
                <lb/>
              videtur vt etiam motus rationem adiicia­
                <lb/>
              mus: ſiquidem, vt diximus, nihil egregium
                <lb/>
              fit ab igne qui follibus non iuuetur. </s>
              <s id="s.000864">Du­
                <lb/>
              plures illos eſſe oportet, ſeu duo ſint, ſeu
                <lb/>
              quatuor, ſeu plures, vt opera nunquam in­
                <lb/>
              termittatur. </s>
              <s id="s.000865">Horum motus alternis vicibus
                <lb/>
              variatur, ac miſtus planè eſt, ex violento,
                <lb/>
              quo aperiuntur, & aërem trahunt: & na­
                <lb/>
              turali, quo ſpontè decidentes conceptum
                <lb/>
              iam aërem exprimunt. </s>
              <s id="s.000866">Manifeſtum eſt au­
                <lb/>
              tem, quòd quò celerius expreſſerint, eò
                <lb/>
              acrius ignem impellere: ob hoc ponderi­
                <lb/>
              bus ea onerant. </s>
              <s id="s.000867">Sed quia quæ grauia ſunt
                <lb/>
              non facilè nec celeriter attolluntur, ideò
                <arrow.to.target n="marg79"/>
                <lb/>
              magnis rotis & magno aquarum impetu
                <lb/>
              machina illorum voluenda eſt. </s>
              <s id="s.000868">His igitur
                <lb/>
              cauſis manifeſtum eſt, non poſſe glaciem,
                <lb/>
              etſi frigidiſſima ſit, tantùm lædere frigidita­
                <lb/>
              te, quantum ignis calore. </s>
              <s id="s.000869">Nam vt ignis mo­
                <lb/>
              tu omnia penetrat, introituque prius diſſi­
                <lb/>
              pat ipſa, quàm vrat, ſic glacies quiete qua­
                <lb/>
              dam conſtat & craſſa ſubſtantia, quibus fit,
                <lb/>
              ne omninò poſſit penetrare quicquam.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000870">Quòd enim glacies non minus frigida ſit
                <lb/>
              quàm calidus ignis, oſtendit experimen­
                <lb/>
              tum. </s>
              <s id="s.000871">Nam ſi ligno aut lateri ardenti, glaciei
                <lb/>
              tantundem imponas, non celeriùs glacies
                <lb/>
              diſſoluetur, quàm extinguatur ex toto ignis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000872">Nam vt ignis motu & tenuitate magis pe­
                <lb/>
              netrat, ac facilius corrumpit & depaſcitur
                <lb/>
              quàm glacies: indicioque eſt, introitum &
                <lb/>
              ſubtilitatem horum effectuum mirabilium
                <lb/>
              eſſe cauſas, quòd quæ penetrabilia non ſunt,
                <lb/>
              vt aurum & adamas, ab igni non abſumun­
                <lb/>
              tur neque vtuntur, nec omninò verè ignea
                <lb/>
              dici poſſunt: ita glacies denſitate ſua &
                <lb/>
              quiete magis reſiſtit, & diutius permanet.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg80"/>
                <lb/>
              Vt enim ignis ſemper fit, ſic glacies eadem
                <lb/>
              manet, & multis annis quandoque durat in
                <lb/>
              gelidis ſub Vrſa montibus, ſicut & nix. </s>
              <s id="s.000873">Ergo
                <lb/>
              glacies ac ignis penitus contraria ſunt. </s>
              <s id="s.000874">Ignis
                <lb/>
              enim calidiſſimus, tenuiſſimus, celerrimi mo­
                <lb/>
              tus, ac qui facilè omnia inuadat, & momen­
                <lb/>
              to maneat ſolùm: at glacies frigidiſſima,
                <lb/>
              denſiſſima, quieta omninò, lenti progreſſus,
                <lb/>
              & maximè diuturna. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000875">
                <margin.target id="marg79"/>
              Ignis cur
                <lb/>
              magis calore
                <lb/>
              lædat, quàm
                <lb/>
              glacies fri­
                <lb/>
              gore.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000876">
                <margin.target id="marg80"/>
              Ignis &
                <lb/>
              glacies pe­
                <lb/>
              nitùs con­
                <lb/>
              traria.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000877">Ergo magnæ quæſtionis iam ſolutio ex
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg81"/>
                <lb/>
              his emergit, ſcilicet, an ignis hic noſter ſub­
                <lb/>
              ſtantia ſit, an accidens. </s>
              <s id="s.000878">Si enim ſubſtantia
                <lb/>
              foret, videbatur durum, quonam pacto in
                <lb/>
              candenti ferro duæ eſſent ſimul ſubſtantiæ
                <lb/>
              mutuò penetrabiles, ignea atque ferrea: tum
                <lb/>
              verò ſi altera diſſoluatur, vtpote ferrea ſub­
                <lb/>
              ſtantia, dum ignem concipit, fiet corruptio,
                <lb/>
              dum extinguitur ignis generatio fieri dice­
                <lb/>
              tur, quod perabſurdum eſt. </s>
              <s id="s.000879">Si verò aerem
                <lb/>
              ſolùm qui intus eſt ardere latere ardente di­
                <lb/>
              cas, non diſſolueretur ſubſtantia ligni in
                <lb/>
              cineres, nec ferrum deterius adeò euaderet:
                <lb/>
              igitur humidum proprium ferri, dum later
                <lb/>
              ferreus accenſus eſt, ardet. </s>
              <s id="s.000880">Quòd ſi omni­
                <lb/>
              nò ignis accidens eſt, quomodo ſubſtan­
                <lb/>
              tiam immutat lignorum in cinerem, ac fer­
                <lb/>
              rum omniaque fermè abſumit? </s>
              <s id="s.000881">Itaque ( vt
                <lb/>
              dixi ) hic ignis nihil aliud eſt, quàm ſum­
                <lb/>
              ma caliditas cum ſiccitate iuncta. </s>
              <s id="s.000882">Nec ſub­
                <lb/>
              ſtantia dici poteſt, niſi vt glacies, ſi pro re,
                <lb/>
              quę gelu
                <expan abbr="cõcreta">concreta</expan>
              eſt intelligatur, ita ignis pro
                <lb/>
              re ipſa quæ ardet. </s>
              <s id="s.000883">Ignis igitur accidens om­
                <lb/>
              nino eſt, atque caliditas cum ſiccitate ſum­
                <lb/>
              ma, inhæretque ſubſtantiæ ſemper quemad­
                <lb/>
              modum reliqua accidentia: non igitur ele­
                <lb/>
              mentum eſſe poteſt, quod & ſuperius de­
                <lb/>
              monſtrauimus. </s>
              <s id="s.000884">Nam naturæ principium ca­
                <lb/>
              ſu quodam conſtaret, ac pabulo incerto cir­
                <lb/>
              cumferri oporteret, imò eadem ratione gla­
                <lb/>
              cies aliud eſſet elementum. </s>
              <s id="s.000885">Quòd ſi elemen­
                <lb/>
              tum aliud eſt ignis, ſiquidem æqualiter cali­
                <lb/>
              dus eſt ac hic, aut magis, igitur & ille pa­
                <lb/>
              bulò indigebit, quoniam paſci neceſſe erit:
                <lb/>
              vnde igitur tantæ moli pabulum? </s>
              <s id="s.000886">Si verò
                <lb/>
              minus calidus eſt, ceſſat ratio ob quam ſta­
                <lb/>
              tuebatur elementum. </s>
              <s id="s.000887">Siquidem ob hoc ele­
                <lb/>
              mentum ignis poſitus fuit, quòd eſſet ſub­
                <lb/>
              ſtantia calidiſſima quædam ac ſicciſſima,
                <lb/>
              vtranque habens harum qualitatum, vel al­
                <lb/>
              teram ſaltem perfectam: at non habebit,
                <lb/>
              cùm iam conſtet hunc ignem illo eſſo longè
                <lb/>
              calidiorem, ſicciorem, ardentiorem, ac ma­
                <lb/>
              gis penetrabilem. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000888">
                <margin.target id="marg81"/>
              Ignis quid
                <lb/>
              ſit.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000889">Sed & alterius dubitationis clara ſolutio
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg82"/>
                <lb/>
              emergit, an ſcilicet ignis igne calidior ſit?
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000890">Conſtat autem, quòd non ob ſolam mate­
                <lb/>
              riam ignis calidior euadit, vt qui in ferro
                <lb/>
              eſt, eo qui in palea, & qui in quercus lignis,
                <lb/>
              eo qui in ſalíginis, ſed velut in glacie quæ­
                <lb/>
              dam vix coacta eſt, alia dura, alia prædura,
                <lb/>
              ita ignis quidam vix eſt ignis, vt cùm cande­
                <lb/>
              re ferrum incipit: alius candidor, alius ſplen­
                <lb/>
              didiſſimus. </s>
              <s id="s.000891">Cùm enim accidens ſit, augeri ac
                <lb/>
              minui poteſt. </s>
              <s id="s.000892">Itaque ignis igne validior
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg83"/>
                <lb/>
              euadit ſex modis. </s>
              <s id="s.000893">Natura, vt diximus:
                <lb/>
              ardentior enim celerius exurit ac ma­
                <lb/>
              gis. </s>
              <s id="s.000894">Materia, vt qui in ferro ſedem ha­
                <lb/>
              bet, eo qui in ſtipulis. </s>
              <s id="s.000895">Motu, nam magis </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>