Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.001142">
                <pb pagenum="383" xlink:href="016/01/032.jpg"/>
              modo refrigerat. </s>
              <s id="s.001143">Ergo quod calefacit, per
                <lb/>
              ſe calefacit: quòd refrigerat, ſolùm ex ac­
                <lb/>
              cidenti. </s>
              <s id="s.001144">Repugnabis forſan, quoniam re­
                <lb/>
              frigerari ſentimus nos, non aliter à frigidis
                <lb/>
              tum repentè, vt à calidis calefieri, vt pro­
                <lb/>
              ducta frigoris quædam ſpecies videatur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001145">Equidem ( vt dixi ) nihil aliud eſt frigidum,
                <lb/>
              quàm caloris priuatio: & quæ mouentur
                <lb/>
              nec conſiſtunt, refrigerantur, vt aqua, &
                <lb/>
              ventorum validorum aër. </s>
              <s id="s.001146">Porrò cùm conta­
                <lb/>
              ctu refrigeratur, ſolùm ſuperficies refrigera­
                <lb/>
              tur, fugiente intus palàm calore: nec poſſibi­
                <lb/>
              le eſt ob hoc ſubitò quippiam refrigerari,
                <lb/>
              mora autem ducta refrigerantur etiam pe­
                <lb/>
              nitiſſimæ partes. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001147">Atque hæc vera ſunt rerum naturalium
                <lb/>
              fundamenta, in quibus nihil eſt repugnans.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001148">Qui verò eas qualitates ſubſtantiis affixas
                <lb/>
              imaginantur, & frigiditatem aliquod eſſe
                <lb/>
              naturæ principium, in difficillimas perue­
                <lb/>
              niunt quæſtiones, rerúmque quæ videntur
                <lb/>
              cauſas dicere non poſſunt, omniáque ſilen­
                <lb/>
              tio ac verbis obſcuris inuoluere, tum etiam
                <lb/>
              ambiguis, nituntur. </s>
              <s id="s.001149">Igitur calor ipſe propria
                <lb/>
              qualitas eſt cœleſtis, hæc agitans corpora,
                <lb/>
              quæ motu adiuta ignem creat. </s>
              <s id="s.001150">Si à materia
                <lb/>
              obruatur ac impediatur, frigus gignit. </s>
              <s id="s.001151">Quæ­
                <lb/>
              cunque autem motu non eadem manent,
                <lb/>
              frigidiora euadunt, vt aqua & aër. </s>
              <s id="s.001152">Aëris
                <lb/>
              verò temperiem facit radiorum multitu­
                <lb/>
              do Solis, tum ſyderum, quos excipit,
                <lb/>
              qui illum calefaciunt. </s>
              <s id="s.001153">Terra verò non adeò
                <lb/>
              eſſe frigida poteſt vt aqua, quoniam non
                <lb/>
              mouetur. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001154">His itaque conſtitutis, quibus non pauca
                <lb/>
              quæ iamdiu latuerunt, oſtendemus naturæ
                <lb/>
              ſecreta, ad ignis rurſus hiſtoriam reuertan­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s id="s.001155">Verùm de ſubſtantiarum ſubtilitate ali­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg116"/>
                <lb/>
              qua priùs præponere oportet. </s>
              <s id="s.001156">Quædam igi­
                <lb/>
              tur dicuntur tenues per ſe, vt aër: quædam
                <lb/>
              quantitate, vt capilli: quædam quia fluunt,
                <lb/>
              vt ſanguis: quædam quia in partes tenuiſſi­
                <lb/>
              mas diuidi poſſunt, vt aurum: aliæ quia plu­
                <lb/>
              ra ex his habent, vt ſpiritus, qui noſtra­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg117"/>
                <lb/>
              rum ſunt operationum inſtrumenta. </s>
              <s id="s.001157">Fiunt
                <lb/>
              autem ab arte pleraque tenuia, velut plum­
                <lb/>
              bum, quòd adeò attenuatur arte, vt in pul­
                <lb/>
              uerem redigatur, ex quo horologia fieri ſo­
                <lb/>
              lent. </s>
              <s id="s.001158">Liquefactum enim agitatur celerrimè
                <lb/>
              in mortario: ideò cum cogi non poſſit, tran­
                <lb/>
              ſit in puluerem. </s>
              <s id="s.001159">Et quamvis ars in tenuiſſi­
                <lb/>
              ma redigat ligna, aut lapides, aut metalla,
                <lb/>
              non tamen ipſa miſcet, nec attenuat ſub­
                <lb/>
              ſtantiam, ſed ſolùm quantitatem. </s>
              <s id="s.001160">Ignis ve­
                <lb/>
              rò ſi attenuat, ſeparat: aut ſi miſcet, non
                <lb/>
              attenuat. </s>
              <s id="s.001161">Separando enim quæ craſſa ſunt,
                <lb/>
              attenuantis ſpeciem præbet. </s>
              <s id="s.001162">Sola natura ſi­
                <lb/>
              mul miſcere atque attenuare ſubſtantiam
                <lb/>
              poteſt. </s>
              <s id="s.001163">Cùm enim ( vt dixi
                <emph type="italics"/>
              )
                <emph.end type="italics"/>
              nunc vocem
                <lb/>
              ſubtilia quæ duci poſſunt, atque ea ductilia,
                <lb/>
              vel humida eſſe neceſſe ſit, ignis verò ſic­
                <lb/>
              cet, attenuare non poteſt, niſi ſeparet. </s>
              <s id="s.001164">At­
                <lb/>
              tenuat ergo vel comminuendo ſicca, vt
                <lb/>
              cùm arenam in puluerem redigit, aut col­
                <lb/>
              liquando, vt metallica: tenues partes ſe­
                <lb/>
              parando, vt in diſtillationibus. </s>
              <s id="s.001165">Verùm dum
                <lb/>
              ſicca comminuat, colliquet humida, etiam
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg118"/>
                <lb/>
              attenuat. </s>
              <s id="s.001166">Contigit tamen in diſtillationibus
                <lb/>
              aliquid attenuari ac alteri miſceri, cùm à
                <lb/>
              calido humido, non ab igne fiunt. </s>
              <s id="s.001167">Calor
                <lb/>
              enim miſcet, & cum humido attenuat. </s>
              <s id="s.001168">Fit
                <lb/>
              autem hoc vaſes in aquam feruentem im­
                <lb/>
              miſſis, vocátque Mariæ balneum. </s>
              <s id="s.001169">Proximum
                <lb/>
              bonitate diſtillationis genus huic in equino
                <lb/>
              fimo: inde quod per cineres præſtantiſſimum
                <lb/>
              in oleum detractum eſt. </s>
              <s id="s.001170">Nam cùm calida
                <lb/>
              ſit ac humida ſubſtantia, per multos men­
                <lb/>
              ſes calorem ſeruare poteſt, atque eò longio­
                <lb/>
              re temporis ſpatio quàm vuarum acini, quo
                <lb/>
              oliuarum ſubſtantia denſior eſt, ac pinguior.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001171">At nullum horum metalla liquare poteſt,
                <lb/>
              ſed illa igne indigent. </s>
              <s id="s.001172">Sed vt ardentiſſima
                <lb/>
              diſtillatio fit per ignes, ita miſtioni ac veræ
                <lb/>
              attenuationi inepta: cui fermè ſimilis eſt,
                <lb/>
              quæ fit per cineres. </s>
              <s id="s.001173">Nam ſi igne diſtillata
                <lb/>
              fæcibus ſuis miſcueris, fiet totum pro mo­
                <lb/>
              lis ratione grauiùs quàm antea, tum etiam
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg119"/>
                <lb/>
              ſiccius. </s>
              <s id="s.001174">Non igitur verè attenuat ignis, ſed
                <lb/>
              natura ipſa, quæ totam ſubſtantiam conco­
                <lb/>
              quit ac miſcet. </s>
              <s id="s.001175">Vnde ob ſubtilitatem omnia
                <lb/>
              in vnum conueniunt, miſtúmque denſius,
                <lb/>
              fit, & tamen ex ſubtiliſſimis compoſitum
                <lb/>
              partibus. </s>
              <s id="s.001176">Ergo in naturali coctione, vt quæ
                <lb/>
              in liquido duriſſima, etiam vim ignis obti­
                <lb/>
              neat, & mollis balnei in attenuando, partes
                <lb/>
              craſſiores comminuuntur, quod ab igne im­
                <lb/>
              petrari non poteſt.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg120"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001177">
                <margin.target id="marg116"/>
              Subtilitatis
                <lb/>
              in ſubſtantia
                <lb/>
              genera.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001178">
                <margin.target id="marg117"/>
              Subtilitates
                <lb/>
              ab arte, na­
                <lb/>
              tura, & igne
                <lb/>
              in quibus
                <lb/>
              differant.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001179">Plumbum
                <lb/>
              quomodo in
                <lb/>
              puluerem
                <lb/>
              tranſeat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001180">Ignis quo­
                <lb/>
              modo atte­
                <lb/>
              nuet.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001181">
                <margin.target id="marg118"/>
              Diſtillatio­
                <lb/>
              nis vſus &
                <lb/>
              genera.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001182">
                <margin.target id="marg119"/>
              Ignis
                <expan abbr="">non</expan>
              ve­
                <lb/>
              rè attenuat.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001183">
                <margin.target id="marg120"/>
              Aquæ diflil­
                <lb/>
              latæ an vires
                <lb/>
              habeant.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001184">Sed ex his non leuis emergit dubitatio.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001185">Nam ſi ignis cuncta calefacit, ſiccátque,
                <lb/>
              omnes aquæ, quæ diſtillatione habentur,
                <lb/>
              calidæ ac ſiccæ eſſe deberent. </s>
              <s id="s.001186">Nec repugnat
                <lb/>
              ſubſtantia, quòd aquea ſit: talis enim cùm
                <lb/>
              fit ardens, & vritur, & corpora humana
                <lb/>
              egregiè excalefacit, ac ſiccat. </s>
              <s id="s.001187">Rurſus aquæ
                <lb/>
              omnes frigidæ ſunt ac humidæ, vincente
                <lb/>
              ſubſtantia. </s>
              <s id="s.001188">At neutrum ſemper verum eſt,
                <lb/>
              imò aliquæ ex his ſimiliores ſunt his, à
                <lb/>
              quibus excipiuntur: vt roſàcea, odore, ſa­
                <lb/>
              pore, viribus. </s>
              <s id="s.001189">Vrceus aquæ plantaginis
                <lb/>
              fluentem vndequaque ſanguinem ſiſtere po­
                <lb/>
              teſt. </s>
              <s id="s.001190">Non idem facit lactucæ aqua, etſi ſit
                <lb/>
              frigidior. </s>
              <s id="s.001191">Quidam nuper dum memoriam
                <lb/>
              augere niteretur, meliſſam triduo albo vino
                <lb/>
              infundit, inde leuiter expreſſo vino, aquam
                <lb/>
              diſtillando collegit, cuius potu memoriam
                <lb/>
              recuperare viſus eſt. </s>
              <s id="s.001192">Sed cùm calidi eſſet ie­
                <lb/>
              coris, bonam valetudinem penè funditus
                <lb/>
              euertit. </s>
              <s id="s.001193">Atque hunc modum Chymiſtæ vo­
                <lb/>
              cant, ſtellas cœlo infigere. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001194">Quæri igitur ſolet, an aquæ hæ proprias
                <lb/>
              vires retineant? </s>
              <s id="s.001195">Diximus olim, dum de malo
                <lb/>
              medendi vſu loqueremur, nullas eſſe vires,
                <lb/>
              quòd odore, & ſapore
                <expan abbr="deſtituãtur">deſtituantur</expan>
              . </s>
              <s id="s.001196">Abſynthij
                <lb/>
              enim aqua, nec
                <expan abbr="abſynthiũ">abſynthium</expan>
              redolet nec amara
                <lb/>
              eſt: imò quod mirum eſt, ſubdulcis. </s>
              <s id="s.001197">
                <expan abbr="Ardẽs">Ardens</expan>
              ta­
                <lb/>
              men, vt roſaceam præteream,
                <expan abbr="fidẽ">fidem</expan>
              facit ineſſe
                <lb/>
              vim aquis. </s>
              <s id="s.001198">Nam ſi talem ob ignem eſſe di­
                <lb/>
              cas, qui eſt quòd nulla aliarum talis ſit?
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001199">Nam hæc egregiè calefacit, ſiccat, pene­
                <lb/>
              trat, acutum olet, ardet. </s>
              <s id="s.001200">Itaque vires aquis
                <lb/>
              iam ineſſe certum eſt, ſed nec omnibus, nec
                <lb/>
              æquas. </s>
              <s id="s.001201">Quæcunque enim res tenuem ſub­
                <lb/>
              ſtantiam habent frigidæque iunctam, aquam
                <lb/>
              emittunt ſibi non abſimilem, vt roſa. </s>
              <s id="s.001202">Quæ
                <lb/>
              verò tenuem & calidam ſimilem ſed vren­
                <lb/>
              tem emittunt, vt vinum, & metallicorum
                <lb/>
              quædam. </s>
              <s id="s.001203">Quæ craſſam & calidam, diſſimilem
                <lb/>
              & prauam, vt abſynthium. </s>
              <s id="s.001204">quæ craſſam ac
                <lb/>
              frigidam, diſſimilem, ſed non prauam, vt cu­
                <lb/>
              curbitæ. </s>
              <s id="s.001205">Iuxta hanc rationem vires aqua-</s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>