Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.001364">
                <pb pagenum="387" xlink:href="016/01/036.jpg"/>
              prunas abſque flamma impone: nec pene­
                <lb/>
              trat oleum refugiens ignem, nec ardet char­
                <lb/>
              ta, quia non poteſt ſiccari, oleo repugnan­
                <lb/>
              te: ignis verò non ſine extrema ſiccitate,
                <lb/>
              nec flamma, nec motus attenuare poſſunt,
                <lb/>
              vt ignis accendatur, incaleſcit tamen ſen­
                <lb/>
              ſim mutatis prunis atque ita feruet, quod
                <lb/>
              mirum videtur, adeò vt impoſiti piſces co­
                <lb/>
              quantur. </s>
              <s id="s.001365">Sed cur filum ouo circundatum, non
                <lb/>
              ſolùm in prunis, ſed nec in flamma ardet?
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001366">quia non fit ignis, niſi calor ad ſummum
                <lb/>
              deducatur, at ſemper prohibetur ab ouo ne
                <lb/>
              ad ſummum deducatur, quia ouum comburi
                <lb/>
              non poteſt: at quod non comburitur, aliquo
                <lb/>
              modo ſemper refrigerat, quod eſt maximè
                <lb/>
              calidum. </s>
              <s id="s.001367">Eadem ratione linteum chryſtallo
                <lb/>
              polito ſuperpoſitum non ardet ſub pruna,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg137"/>
                <lb/>
              etiamſi folle ſufflaueris. </s>
              <s id="s.001368">Sed ſi calor in
                <lb/>
              humido generat, cur non in aqua feruente
                <lb/>
              generatio? </s>
              <s id="s.001369">quia calor ille aut non eſt in ſub­
                <lb/>
              ſtantia aquæ, vel eſt etiam in alio quod ſic­
                <lb/>
              cum eſt. </s>
              <s id="s.001370">Indicio eſt, quòd aqua feruens vt
                <lb/>
              ignis vrit. </s>
              <s id="s.001371">Quòd verò in illius ſubſtantia
                <lb/>
              non ſit, indicat, quòd igne amoto aqua
                <lb/>
              ſpontè refrigeratur. </s>
              <s id="s.001372">Sed calor ſi in humido
                <lb/>
              ſit, generat: vt cùm caro ſoli exponitur,
                <lb/>
              vermiculi generantur, & in fimo vermes, &
                <lb/>
              in Ægypto oua fimo contecta pullos edunt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001373">Fertur & olim Liuiam Auguſtam cùm ouum
                <lb/>
              fouiſſet in ſinu, alternantibus per vices an­
                <lb/>
              cillis, eduxiſſe criſtatum gallum. </s>
              <s id="s.001374">Calor ve­
                <lb/>
              rò putridus è genere eſt ignei, quia ſiccus:
                <lb/>
              ſed ſimilis eſt naturali, quia cum generatio­
                <lb/>
              ne eſt. </s>
              <s id="s.001375">Differt ab igneo, quia motum non ha­
                <lb/>
              bet manifeſtum: igneus autem habet, ideò
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg138"/>
                <lb/>
              ex altero in alterum tranſitus. </s>
              <s id="s.001376">Nam igneus
                <lb/>
              moderatus putrefacit, putridus auctus vrit,
                <lb/>
              ardet, & accendit. </s>
              <s id="s.001377">Ob hoc putridæ febres
                <expan abbr="">cum</expan>
                <lb/>
              tanto ſunt æſtu. </s>
              <s id="s.001378">Cur igitur igneus calor in
                <lb/>
              naturalem non poſſit tranſmutari, cauſæ ſunt
                <lb/>
              manifeſtæ. </s>
              <s id="s.001379">Nam igneus ſiccus eſt, & humi­
                <lb/>
              dior fieri nequit, qualis eſt naturalis. </s>
              <s id="s.001380">Igneus
                <lb/>
              etiam euocat, & ſeparat, naturalis intrò tra­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg139"/>
                <lb/>
              hit, & miſcet. </s>
              <s id="s.001381">Omnis enim calor humidus
                <lb/>
              miſcet. </s>
              <s id="s.001382">At naturalis in putridum, & igneum
                <lb/>
              tranſire poteſt, quia humidum à calore ſic­
                <lb/>
              catur. </s>
              <s id="s.001383">Ob hoc igitur ignis humida denigrare
                <lb/>
              ſolet, quia humidum exterius euocat, aërém­
                <lb/>
              que expellit, ſicca dealbat: quia quod erat hu­
                <lb/>
              midi, abſumit. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001384">
                <margin.target id="marg136"/>
              Quomodo in
                <lb/>
              charta piſces
                <lb/>
              velut in ſar­
                <lb/>
              tagine friga­
                <lb/>
              mus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001385">
                <margin.target id="marg137"/>
              Ouo filum
                <lb/>
              circumdu­
                <lb/>
              ctum in igne
                <lb/>
              non ardet.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001386">
                <margin.target id="marg138"/>
              Colorum in­
                <lb/>
              uicem tranſ­
                <lb/>
              mutationes.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001387">
                <margin.target id="marg139"/>
              Ignis cur
                <lb/>
              aliqua deal­
                <lb/>
              bet, aliqua
                <lb/>
              denigret.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001388">Rurſus dubitabis, ſi ignis agit in aquam,
                <lb/>
              aërem generat, cur non igitur humidum pin­
                <lb/>
              gue? </s>
              <s id="s.001389">Reſpondeo, pingue fit ob miſtionem,
                <lb/>
              ignis autem ſeparat. </s>
              <s id="s.001390">Separat autem propriæ
                <lb/>
              vtilitatis cauſa, quia aqueum propellit,
                <lb/>
              quod vri nequit, velut in lignis viridibus,
                <lb/>
              quæ cùm accenduntur, aquam exudant.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001391">Depaſcitur autem pingue humidum, in
                <lb/>
              quod olim dum viueret, calor naturalis fun­
                <lb/>
              datus erat. </s>
              <s id="s.001392">Ergo quod ardet, tenuiſſimum
                <lb/>
              & ſicciſſimum eſſe neceſſe eſt, vt palea,
                <lb/>
              aqua ardens, pyrius puluis. </s>
              <s id="s.001393">Sed in hoc ali­
                <lb/>
              quid eſt terreum propter halinitrum, ideó­
                <lb/>
              que ſtrepitum edit. </s>
              <s id="s.001394">Conati ſunt ob id qui­
                <lb/>
              dam detracto halinitro puluerem compone­
                <lb/>
              re, qui ſine ſtrepitu ſphærulam emitteret.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001395">Quòd ſi lentè, & ſine magna vi fieri poteſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001396">Atque hunc Braſauolus refert Ferrariæ Du­
                <lb/>
              cem inueniſſe, ſed qui ſine impetu, ac ad
                <lb/>
              XII. fermè tantum paſſus extenderet ictum:
                <lb/>
              cum magna autem vi
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              vt dixi ) penitùs eſt
                <lb/>
              impoſſibile. </s>
              <s id="s.001397">Detracto enim halinitro, ad­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg140"/>
                <lb/>
              huc adeò elaborari poterit puluis pyrius, vt
                <lb/>
              ſphærulam emittat, & ſine ſtrepitu. </s>
              <s id="s.001398">Sed in
                <lb/>
              vniuerſum, quantùm è ftrepitu, tantùm
                <lb/>
              ex impetu detraxeris. </s>
              <s id="s.001399">Ergo ſubiecta mate­
                <lb/>
              ria ignem variare ſolet, atque illius vires:
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg141"/>
                <lb/>
              adeò vt ignis è carbonibus vel lignis ſoli­
                <lb/>
              dioribus, vt quercu, vel lapidibus, aut in
                <lb/>
              metallis fixus, viſum non leuiter offendat,
                <lb/>
              cùm ex ſaligneis ac ſtipulis innoxiùs penè
                <lb/>
              ſit. </s>
              <s id="s.001400">Vt enim ſolidior eſt materia, ita ignis
                <lb/>
              denſior eſt. </s>
              <s id="s.001401">Omnis enim calor talis eſt,
                <lb/>
              quale alimentum. </s>
              <s id="s.001402">Vnde ſolidiora alimen­
                <lb/>
              ta robuſtiorem calorem efficiunt. </s>
              <s id="s.001403">In­
                <lb/>
              de ſplendor maior ac viuacior, qui ſpiritus
                <lb/>
              in oculo hebetat, & tenuiſſimum illud hu­
                <lb/>
              midum, in quo videndi vis ſita eſt, ſiccat,
                <lb/>
              & conſumit. </s>
              <s id="s.001404">Eadem ratione, quod tamen
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg142"/>
                <lb/>
              magis mirum eſt, metalla igne liquata è li­
                <lb/>
              gnis mollibus tenaciora redduntur, & mol­
                <lb/>
              liora: è validioribus autem dura, & fragi­
                <lb/>
              lia, tantùm poteſt materiæ varietas. </s>
              <s id="s.001405">Suſcipit
                <lb/>
              & varietatem à natura propria & modo ap­
                <lb/>
              plicandi. </s>
              <s id="s.001406">Imbecillis eſt cùm ſupponitur, vt
                <lb/>
              cùm carnes coquimus, applicatur ſub, vt ve­
                <lb/>
              hementiùs agat: nam (vt diximus) ignis na­
                <lb/>
              turâ ſursùm tendit. </s>
              <s id="s.001407">Proximus huic eſt: quem
                <lb/>
              vocant reflexum: fit cùm ſuprà & infrà ap­
                <lb/>
              plicatur, vel à latere, oppoſito latere vim ig­
                <lb/>
              nis reddente: hoc mollia metalla eruuntur
                <lb/>
              ex lapidibus, quibus iuncta ſunt, & argen­
                <lb/>
              tum ab ære ſeparatur. </s>
              <s id="s.001408">Tertium genus eſt ig­
                <lb/>
              nis ambientis, cùm vndique res, quam vre­
                <lb/>
              re tentamus, aut colliquare, ab igne ſine
                <lb/>
              follibus circumambitur. </s>
              <s id="s.001409">Extremus modus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg143"/>
                <lb/>
              eſt, quo nullus violentior, cùm difficilli­
                <lb/>
              mas materias duriſſimis lapidibus miſtas col­
                <lb/>
              liquare volumus. </s>
              <s id="s.001410">Fit autem hoc modo: Va­
                <lb/>
              ſa longitudinis cubitorum quatuor, aut ſal­
                <lb/>
              tem trium, latitudinis dodrantis, craſſitu­
                <lb/>
              dinis digitorum trium, in imo flexa, ac ad
                <lb/>
              cubiti figuram fermè formata, ſine fundo,
                <lb/>
              ex ſilice nigro maculis albis inſperſo fiunt:
                <lb/>
              in medio longitudinis foramen, atque in eo
                <lb/>
              canalis ad vnguem collocatus, per quem
                <lb/>
              ſpiritus follium intùs feratur: in imo fora­
                <lb/>
              men, per quod liquata materia deſcendat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001411">Ima pars vaſis obſtruitur, eo ( vt dixi) reli­
                <lb/>
              cto oſculo, argilla & carbonibus tritis ſimul
                <lb/>
              tuſis, & in formam cæmenti ac tenaciorem
                <lb/>
              redactis. </s>
              <s id="s.001412">Hæc ſic diſpoſita, à ſimilitudine
                <lb/>
              Manicæ metallicæ dicuntur. </s>
              <s id="s.001413">Implentur in­
                <lb/>
              tùs materia, quam liquare propoſitum eſt,
                <lb/>
              atque carbonibus alternatim concluſus hic
                <lb/>
              ignis ſummam habet vim, cunctáque ne­
                <lb/>
              ceſſe eſt, ſi non colliquantur, vri. </s>
              <s id="s.001414">Non vul­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg144"/>
                <lb/>
              garis vtilitas eſt ſpiritus, qui per
                <expan abbr="canalẽ">canalem</expan>
              ex
                <lb/>
              follibus intùs immittitur: hic primò, quòd
                <lb/>
              palàm eſt, ignem accendit, & flammam ſuſ­
                <lb/>
              citat, ipſúmque ignem cogit vehementiùs
                <lb/>
              penetrare. </s>
              <s id="s.001415">Secundò, cùm frigidus ſit, conce­
                <lb/>
              ptum a metallo calorem cogit, ac intrò pel­
                <lb/>
              lit, atque ſic materiam in qua eſt, diſſoluit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001416">Tertiò ſi quid liquatum eſt, ne vratur, pro­
                <lb/>
              hibet, calorémque mitigat. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001417">
                <margin.target id="marg140"/>
              Puluis pyrius
                <lb/>
              abſque ſtre­
                <lb/>
              pitu ſphæru­
                <lb/>
              lam eiiciens
                <lb/>
              è machinis.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001418">
                <margin.target id="marg141"/>
              Ignis offen­
                <lb/>
              dens viſum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001419">
                <margin.target id="marg142"/>
              Ignis qui
                <lb/>
              mollia red­
                <lb/>
              dit metalla,
                <lb/>
              vel dura.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001420">Varia
                <expan abbr="igniũ">ignium</expan>
                <lb/>
              vis ex appli­
                <lb/>
              catione.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001421">
                <margin.target id="marg143"/>
              Manicæ me­
                <lb/>
              tallicæ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001422">
                <margin.target id="marg144"/>
              Vtilitas fol­
                <lb/>
              lium in li­
                <lb/>
              quandis me­
                <lb/>
              tallis.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001423">Supereſt his viſis, vt dubitationes ali­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg145"/>
                <lb/>
              quas diſſoluamus, quarum prima eſt, ſi ca­
                <lb/>
              lidum in humido concoquit, atque aërem
                <lb/>
              etiam, ſeu calidam & humidam materiam </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>