Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.001522">
                <pb pagenum="390" xlink:href="016/01/039.jpg"/>
              aquea parte. </s>
              <s id="s.001523">Hæc autem vel ignibus, vt in
                <lb/>
              pane: & pinguedine, quæ cocta non putreſ­
                <lb/>
              cit: vel ſi humidum paucum ſit, vt in ſali­
                <lb/>
              ta carne, frigido, & ſicco ſeruatur, qua­
                <lb/>
              lis eſt aër dum mouetur. </s>
              <s id="s.001524">Nam aër cùm mo­
                <lb/>
              uetur, frigidus eſt, & ſiccus: frigidus qui­
                <lb/>
              dem ob naturam, ſiccus ob motum: motus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg151"/>
                <lb/>
              enim exciccat. </s>
              <s id="s.001525">Ob hoc igitur aër immotus
                <lb/>
              corrumpit, quia humectat, nec tantùm,
                <lb/>
              quantum neceſſe eſt refrigerat: dum autem
                <lb/>
              mouetur, conſeruat, exccicans ob motum,
                <lb/>
              & vehementer refrigerans. </s>
              <s id="s.001526">Multa ergo cùm
                <lb/>
              aër exponuntur, corrumpuntur, quæ aliter
                <lb/>
              incorrupta manebant: alia ſeruantur, quæ
                <lb/>
              abſque aëris auxilio corrumperentur. </s>
              <s id="s.001527">Itaque
                <lb/>
              non ſolùm hæc, ſed alia, quæ inferiùs di­
                <lb/>
              centur, à putredine ſeruantur. </s>
              <s id="s.001528">A rancore au­
                <lb/>
              tem & carie humida tuentur, & quæ aëris
                <lb/>
              motum prohibent: nam ab hoc ſiccantur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001529">Sed talia cùm ſint immodicè calida, vel ſic­
                <lb/>
              ca, licet à putredine ignis auxilio præſerua­
                <lb/>
              rentur, corrumperentur tamen abſque pu­
                <lb/>
              tredine. </s>
              <s id="s.001530">De putredinis igitur cauſis ac gene­
                <lb/>
              ribus, & auxiliis ſatis dictum eſt. </s>
              <s id="s.001531">Reliquum
                <lb/>
              eſt igitur vt doceamus, ipſi Sacro liquori,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg152"/>
                <lb/>
              de quo ſuprà diximus, nihil Elixir propin­
                <lb/>
              quius eſſe, quod pater meus conſtruxit. </s>
              <s id="s.001532">O­
                <lb/>
              dorata pleraque ligna, & herbæ ardente
                <lb/>
              aqua excipiuntur, & in fimo ſepulta ſemi
                <lb/>
              putreſcunt, vnde
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              vt dictum eſt ) tenuior
                <lb/>
              pars à terrea ſeparatur, inde diſtillatione
                <lb/>
              optimum quicquid eſt fæce ſola relicta de­
                <lb/>
              trahimus. </s>
              <s id="s.001533">Dentes hoc firmant, & canos
                <lb/>
              retardat, concoctionem, memoriam, &
                <lb/>
              ſenſus iuuat, Sacro liquore, tametſi plures
                <lb/>
              in mediam prouehat ſenectam, longè in­
                <lb/>
              feriùs.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg153"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001534">
                <margin.target id="marg149"/>
              Saporum na­
                <lb/>
              tura.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001535">
                <margin.target id="marg150"/>
              Quatuor eſſe
                <lb/>
              genera pu­
                <lb/>
              trednis de­
                <lb/>
              monſtratur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001536">
                <margin.target id="marg151"/>
              Aer cur cor­
                <lb/>
              rumpat quæ­
                <lb/>
              dam, alia
                <lb/>
              ſeruet.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001537">
                <margin.target id="marg152"/>
              Elixir com­
                <lb/>
              poſitio.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001538">
                <margin.target id="marg153"/>
              Putridi, &
                <lb/>
              ignei caloris
                <lb/>
              differentia.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001539">At dices, ſi putridus calor corrumpit,
                <lb/>
              cur etiam non igneus, cùm eiuſdem ſit ge­
                <lb/>
              neris? </s>
              <s id="s.001540">Hoc eſt, quia igneus exterior eſt,
                <lb/>
              putridus autem intimus: ob hoc igneus cùm
                <lb/>
              ad ſe trahat, & ſiccando, trahendo ſiccat
                <lb/>
              interiora, & putredinem prohibet. </s>
              <s id="s.001541">Putri­
                <lb/>
              dus quamvis ſiccet, cùm intimus ſit, & ad
                <lb/>
              ſe trahat
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              omnis enim calor ad ſe trahit
                <emph type="italics"/>
              )
                <emph.end type="italics"/>
                <lb/>
              interiora humectat, & putrefacit. </s>
              <s id="s.001542">Putridus
                <lb/>
              igitur cum igneo conuenit, quòd & ipſe ſic­
                <lb/>
              cet, & generet: & cum naturali, quòd in
                <lb/>
              penetralibus iaceat, & corrumpat. </s>
              <s id="s.001543">Ob id
                <lb/>
              putridus calor, medius rectè dictus à qui­
                <lb/>
              buſdam inter igneum, & naturalem. </s>
              <s id="s.001544">Nam
                <lb/>
              ſubſtantia ſimilis eſt igneo, ſitu in compa­
                <lb/>
              ratione ad alimentum naturali: nam ſemper
                <lb/>
              igneus extra alimentum poſitus eſt. </s>
              <s id="s.001545">Sed di­
                <lb/>
              ces, cur putridus calor veneni auctor eſt,
                <arrow.to.target n="marg154"/>
                <lb/>
              igneus omnibus reſiſtit venenis
                <emph type="italics"/>
              ?
                <emph.end type="italics"/>
              Nam vul­
                <lb/>
              nera ex venenatis animalibus profecta, ſi
                <expan abbr="cã-denti">can­
                  <lb/>
                denti</expan>
              ferro vrantur, expertia fiunt: & me­
                <lb/>
              dicamenta quælibet cùm vruntur, & in ci­
                <lb/>
              nerem rediguntur, venenum eſſe deſinunt:
                <lb/>
              ſublimata autem ( ſic enim nunc quæ anti­
                <lb/>
              quo tempore cocta vocabantur ) vt ſæpiùs
                <lb/>
              cocta fuerint, eò fiunt pernicioſiora, & ma­
                <lb/>
              gis præſentanea ad mortem. </s>
              <s id="s.001546">Ratio eadem
                <lb/>
              eſt in putredine, & his quæ ſublimantur:
                <lb/>
              nam vbi calor augetur, & humidum non
                <lb/>
              finitur, vt in his, quæ coquuntur, aut pu­
                <lb/>
              treſcunt, veneni vis exacerbatur: vbi verò
                <lb/>
              vruntur, quum omnis humida pars pereat,
                <lb/>
              & ſimul finiatur caliditas, vt in cinere, ne­
                <lb/>
              ceſſe eſt, & veneni vim totam abſcedere.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001547">Non abſurdè igitur quidam argento viuo
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg155"/>
                <lb/>
              ſublimato peſtem curabat, nam vi ignea
                <lb/>
              omne venenum finitur. </s>
              <s id="s.001548">Sic apud Auſonium
                <lb/>
              rectè:
                <lb/>
                <emph type="quote"/>
                <emph type="italics"/>
              Toxica zelotypo dedit vxor mœcha marito,
                <lb/>
              Nec ſatis ad mortem credidit eſſe
                <expan abbr="datũ">datum</expan>
                <lb/>
              Miſcuit argenti lethalia pondera viui,
                <lb/>
              Cogeret vt celerem vis geminata necem.
                <emph.end type="italics"/>
                <emph.end type="quote"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001549">
                <margin.target id="marg154"/>
              Ignis omni
                <lb/>
              veneno reſi­
                <lb/>
              ſtit.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001550">
                <margin.target id="marg155"/>
              Peſtis cura
                <lb/>
              cum argento
                <lb/>
              ſublimato.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001551">Inde poſt pauca ſubiicit:
                <lb/>
                <emph type="quote"/>
                <emph type="italics"/>
              Ergo inter ſeſe, dum noxia pocula certant,
                <lb/>
              Ceſſit lethalis noxa ſalutiferæ.
                <emph.end type="italics"/>
                <emph.end type="quote"/>
              </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001552">Nam ( vt dixi ) argentum viuum ſubli­
                <lb/>
              matum, ignis habet rationem. </s>
              <s id="s.001553">Verunta­
                <lb/>
              men qui peſtem ſic curabat, plures medica­
                <lb/>
              mento occidebat, quàm ſanaret. </s>
              <s id="s.001554">Si igitur
                <lb/>
              innoxium, & igneum medicamentum pa­
                <lb/>
              retur, curare poterit. </s>
              <s id="s.001555">Illud tamen quale­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg156"/>
                <lb/>
              cunque fuerit, vt etiam calida lintea exte­
                <lb/>
              riùs appoſita, calorem debilitat naturalem.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001556">At contraria ratione puellus, aut catulus
                <lb/>
              pinguis ventriculo applicatus, iuuat mul­
                <lb/>
              tùm concoctionem, & calorem auget natu­
                <lb/>
              ralem, quamvis non ſit idem calor, imò
                <lb/>
              à catuli calore etiam ſpecie differt. </s>
              <s id="s.001557">Ma­
                <lb/>
              nifeſtum eſt igitur naturalem calorem,
                <lb/>
              cùm non offenditur ab alio naturali ca­
                <lb/>
              lore, motu, vt igneum ab igneo confir­
                <lb/>
              mari. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001558">
                <margin.target id="marg156"/>
                <expan abbr="Confirmãtia">Confirmantia</expan>
                <lb/>
              calorem in­
                <lb/>
              natum ven­
                <lb/>
              triculi.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001559">His explicatis ad elementorum hiſtoriam
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg157"/>
                <lb/>
              redeamus, quæ tria eſſe docuimus, aërem,
                <lb/>
              aquam, terram. </s>
              <s id="s.001560">Nec neceſſe fuit aërem
                <lb/>
              miſceri in generatione, quoniam calor ad
                <lb/>
              patiendum minimè aptus eſt: concurrunt
                <lb/>
              elementa vt materia, ideò terra & aqua ſuf­
                <lb/>
              ficiebant. </s>
              <s id="s.001561">Sed nec vt calefacerent, quando­
                <lb/>
              quidem alius calor fuit neceſſarius origine
                <lb/>
              cœleſtis, & ille etiam operi ſufficiebat, cum
                <lb/>
              duobus caloribus, veluti duobus principi­
                <lb/>
              bus deteriùs res proceſſura fuiſſet, nec ele­
                <lb/>
              menta frigida alieno calori, elementique
                <lb/>
              contrarij paruiſſent. </s>
              <s id="s.001562">Quinimò pugna quæ­
                <lb/>
              dam hæc fuiſſet, non generatio. </s>
              <s id="s.001563">Admirabi­
                <lb/>
              tur forſan aliquis, quòd in contradicen­
                <lb/>
              tium libris aliter ſenſerim. </s>
              <s id="s.001564">Sed vbi opinio­
                <lb/>
              nes antiquorum ſequi propoſitum fuit, hîc
                <lb/>
              verò docere veritatem. </s>
              <s id="s.001565">Cuius igitur cauſa
                <lb/>
              elementum aëris factum eſt? </s>
              <s id="s.001566">Vt ſubiicere­
                <lb/>
              tur radiis ſiderum, illorúmque vires excipe­
                <lb/>
              ret: adeò excipit, vt in repentinis mutatio­
                <lb/>
              nibus non ſolùm animalia, ſed etiam plan­
                <lb/>
              tas occidat, velut hoc anno M. D. XLIX.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg158"/>
                <lb/>
              triduò citrangula omnia Liguriæ ſiccauit,
                <lb/>
              prodigio non leui. </s>
              <s id="s.001567">Cauſa eſt, quòd calori ſu­
                <lb/>
              perueniens corpora tàm plantarum, quàm
                <lb/>
              animalium aperta offendit, & calorem, qui
                <lb/>
              intùs eſt, extinguit: non ita diuturnum
                <lb/>
              frigus, quod ſenſim obrepit, licet maius
                <lb/>
              longè fuerit. </s>
              <s id="s.001568">Hoc verò contingere non poſ­
                <lb/>
              ſet, ſi ( vt ferunt) ſpontè eſſet calidiſſimus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001569">Ob id verò & perſpicuus factus eſt, & fri­
                <lb/>
              gidiſſimus, vt animalibus eſſet ſalubris, &
                <lb/>
              commodus, non vt nugantur, calidiſſimus
                <lb/>
              & humidiſſimus. </s>
              <s id="s.001570">Quod verò ad confirmatio­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg159"/>
                <lb/>
              nem huius ſententiæ eſt, arduámque diſſol­
                <lb/>
              uit quæſtionem, eſt, quòd exhalantes toto
                <lb/>
              ore aërem excalefaciunt: quòd ſi conſtrictis
                <lb/>
              labiis exſufflent, infrigidant. </s>
              <s id="s.001571">Cauſam enim
                <lb/>
              hanc non aliam eſſe conſpicuum eſt, quàm
                <lb/>
              quòd cùm ſpontè ſit frigidus, cum impetu </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>