Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.002008">
                <pb pagenum="401" xlink:href="016/01/050.jpg"/>
              decreſcat: huius poſtmodum aquæ percolatę,
                <lb/>
              libræ duæ vel quatuor halinitro dum cogi­
                <lb/>
              tur aqua feruente adduntur, eo tempore quo
                <lb/>
              vehementi æſtu ſpuma è cacabo exilire vi­
                <lb/>
              detur. </s>
              <s id="s.002009">Alius nobilior modus, ſed damnoſior.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002010">Vaſe ferreo halinitrum excipitur, vaſa fer­
                <lb/>
              reo etiam tegitur: admotis prunis adeò tor­
                <lb/>
              retur, donec liqueſcat: ſi non perfectè liqua­
                <lb/>
              tum fuerit, quod deprehenditur ſemoto teg­
                <lb/>
              mine adhuc repoſito tandiu ignibus vrgea­
                <lb/>
              tur, donec liqueſcat perfectè: pòſt tenuiſſimo
                <lb/>
              ſulphuris pulueris inſpergatur, qui ſi non
                <lb/>
              ſpontè accenditur, accendatur. </s>
              <s id="s.002011">Permittatur
                <lb/>
              igitur quidquid eſt pingue exurere, hoc enim
                <lb/>
              ſupernatat: inde amotum ab igne, fæce terrea
                <lb/>
              in fundo relicta, totum cogitur in candidi
                <lb/>
              marmoris ſpeciem. </s>
              <s id="s.002012">Palam igitur eſt, quic­
                <lb/>
              quid pingue eſt, celeri vſtioni reſiſtere: bitu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg210"/>
                <lb/>
              men ſalis aliquid continet, ob id magis ſuc­
                <lb/>
              cutit quam ſulphur purum. </s>
              <s id="s.002013">Succuſſio omnis
                <lb/>
              aliquid habet maius ſimplici ictu, vnde fit
                <lb/>
              vt quæ tremulo ictu percutiuntur, faciliùs
                <lb/>
              frangantur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002014">
                <margin.target id="marg208"/>
              Cur halini­
                <lb/>
              trum maio­
                <lb/>
              rem ſtrepitum
                <lb/>
              ſulphuræ fa­
                <lb/>
              cit.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002015">
                <margin.target id="marg209"/>
              Halinitrire.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002016">purgatio.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002017">
                <margin.target id="marg210"/>
              Tremuli mo­
                <lb/>
              tus effectus.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.002018">Iam primum hoc experimenta docent. </s>
              <s id="s.002019">
                <expan abbr="">Nam</expan>
                <lb/>
              ſi gladium perſico infigas, & illud ſuſpendas
                <lb/>
              manu,
                <expan abbr="baculóq;">baculóque</expan>
              percutias gladium,
                <expan abbr="">non</expan>
              ſolùm
                <lb/>
              perſicum, ſed & nucleum leui ictu diuides:
                <lb/>
              hoc enim ſæpius expertus ſum. </s>
              <s id="s.002020">Quinetiam fe­
                <lb/>
              runt, crure bouis (oſſe ſcilicet) paleæ cumulo
                <lb/>
              ſuperimpoſito: inde oſſi ſuperpoſita ſecuri:
                <lb/>
              icta ſecuri faſciculo paleæ os ipſum confrin­
                <lb/>
              gi: quod verum eſſe etſi mirum ſit, conſtat
                <lb/>
              tamen tremulo ictu validiſſimam vim ineſſe.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002021">Quærendum igitur quam ob cauſam Ratio,
                <lb/>
              vt mihi videtur, altera harum eſt, vel ambæ.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002022">Prima, quod ſi tabulæ ſolidæ ſuperſtet quod
                <lb/>
              percutitur, reſiſtente tabula denſius redditur
                <lb/>
              quod percutitur, & pars ipſa quæ ictum ex­
                <lb/>
              cipit: quare ictui minimè cedit, denſum enim
                <lb/>
              quò denſius eſt, eò difficilius diuiditur: at ſi
                <lb/>
              molli ſtrato, vt lectulo, aut paleæ, aut nulli rei
                <lb/>
              penitus
                <expan abbr="incũbat">incumbat</expan>
              , non denſari poteſt, ſed de­
                <lb/>
              hiſcit
                <expan abbr="atq;">atque</expan>
              fatiſcit. </s>
              <s id="s.002023">Ob hoc quæ ſicca ſunt, ſic
                <lb/>
              faciliùs diuiduntur. </s>
              <s id="s.002024">Cauſa alia eſt, quòd in
                <lb/>
              tremulo ictu redit quod percutitur, nondum
                <lb/>
              finito priore ictu: quare ſi redire debet altero
                <lb/>
              ictu
                <expan abbr="manẽte">manente</expan>
              , quod percutitur omninò diuidi
                <lb/>
              neceſſe eſt. </s>
              <s id="s.002025">Ob id ſi longus ſit gladius, vehe­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg211"/>
                <lb/>
                <expan abbr="mẽtius">mentius</expan>
              repercutitur &
                <expan abbr="cõgeminabitur">congeminabitur</expan>
              ictus,
                <lb/>
              quare faciliùs diuidetur. </s>
              <s id="s.002026">Quòd ſi latior ſit
                <lb/>
              gladius artificiosè formatus, & ictus in extre­
                <lb/>
              mo, vehementer repercutietur, quia multum
                <lb/>
              excipit aëre, ideóque duriſſima diuidet. </s>
              <s id="s.002027">Alia
                <lb/>
              ratione barbari gladios incuruos fingunt, in
                <lb/>
              quorum dorſo cauitas eſt, in quam argentum
                <lb/>
              viuum imponunt, quod dum iuxta capulum
                <lb/>
              ſubſidet, leuiſſimum enſem reddit: cum
                <expan abbr="deſ-cẽdit">deſ­
                  <lb/>
                cendit</expan>
              , grauitate ac celeritate adeò ictus adau­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg212"/>
                <lb/>
              get, vt ſi acies firma ſit, arma diuidat. </s>
              <s id="s.002028">Neque
                <lb/>
              hoc enſis genere, ſi modò robur vtenti adſit,
                <lb/>
              & chalybs durus ac tenax, violentius quic­
                <lb/>
              quam ad hominum vſum poteſt excogitari.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002029">Inde ſerræ ratio deducta. </s>
              <s id="s.002030">Fit hæc, vt
                <expan abbr="cuiq;">cuique</expan>
              no­
                <lb/>
              tum eſt, alternatis dentibus. </s>
              <s id="s.002031">Diuidit
                <expan abbr="autẽ">autem</expan>
              hac
                <lb/>
              ratione:
                <expan abbr="">nam</expan>
              produci poſſunt
                <expan abbr="atq;">atque</expan>
              extendi quæ­
                <lb/>
              cunque rationem cognitam habent. </s>
              <s id="s.002032">In illa
                <lb/>
              igitur partes duæ ſunt, inanis & ſolida. </s>
              <s id="s.002033">Solida
                <lb/>
              inflecti ſolet. </s>
              <s id="s.002034">Duo igitur dubitatione digna
                <lb/>
              videntur: alterum, cur inane impetum addat:
                <lb/>
              reliquum, cur obliquitas ad celeritatem ſcin­
                <lb/>
              dendi multum conferat. </s>
              <s id="s.002035">Inde videbimus, cur
                <lb/>
              & quam longiores & tenuiores dentes, ac ra­
                <lb/>
              riores fiant:
                <expan abbr="quandoq;">quandoque</expan>
              autem craſſiores, ſpiſ­
                <lb/>
              ſiores, & breuiores, vt in lima: nam lima eſt
                <lb/>
              ſerra, breuibus frequentibus & obtuſioribus
                <lb/>
              dentibus prædita: vt ſerra lima eſt, longis, ra­
                <lb/>
              ris & acutis dentibus elaborata. </s>
              <s id="s.002036">
                <expan abbr="Atq;">Atque</expan>
              in vtro­
                <lb/>
              que genere eſt diſcrimen: nam ſerra ſerra eſt
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg213"/>
                <lb/>
              rarior & acutior, & lima lima dentes habet
                <lb/>
              magis obtuſos, frequentiores & breuiores.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002037">Simul etiam illud conſiderandum, an hæc ſe
                <lb/>
              conſequantur, ſcilicet gratia exempli, breues
                <lb/>
              & frequentes, & obtuſi dentes, an verò alia
                <lb/>
              alium finem habeant. </s>
              <s id="s.002038">Videntur igitur
                <expan abbr="primũ">primum</expan>
                <lb/>
              inanitatis illius tria eſſe commoda Primum,
                <lb/>
              quòd impetum acquirat caſu: nam aër (vt do­
                <lb/>
              cuimus (motum cit & adiuuat: fit enim caſus
                <lb/>
              per inane, & impetus augetur. </s>
              <s id="s.002039">Secundum,
                <lb/>
              quòd ferrum refrigeretur. </s>
              <s id="s.002040">Nam ferrum ſi
                <lb/>
              vndique claudatur, incaleſcit, dum incaleſ­
                <lb/>
              cit, molle redditur & flectitur,
                <expan abbr="vímq;">vímque</expan>
              totam
                <lb/>
              amittit. </s>
              <s id="s.002041">Tertium, quòd ea diuiſione dentes
                <lb/>
              obliqui fieri poſſunt. </s>
              <s id="s.002042">Quòd ſi integrum ma­
                <lb/>
              neat, nec obliquitas illa admitti poterit: nec
                <lb/>
              ſi admittatur, ad
                <expan abbr="vsũ">vsum</expan>
              perduci: & ſi perducatur,
                <lb/>
              manere nequeat. </s>
              <s id="s.002043">Obliquitatis verò duo ſunt
                <lb/>
              commoda: alterum, vt ſcobi puteat exitus, re­
                <lb/>
              liquum vt dentes faciliùs diducantur latiore
                <lb/>
              ſciſſura. </s>
              <s id="s.002044">Nam ſi ſciſſura latior ſit ob dentium
                <lb/>
              magnitudinem, attamen difficulter ſerra mo­
                <lb/>
              uebitur, ſciſſura arctè dentes amplectente.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002045">Eſt & aliud commodum, quòd non adeò ſer­
                <lb/>
              ra caleſcat. </s>
              <s id="s.002046">Vbi igitur molle eſt quod ſcindi­
                <lb/>
              tur, raris dentibus & acutis
                <expan abbr="longioribúſq;">longioribúſque</expan>
              ac
                <lb/>
              obliquis mult vtemur. </s>
              <s id="s.002047">Vbi prædurum
                <expan abbr="lignũ">lignum</expan>
              ,
                <lb/>
              ſerra breues habebit dentes,
                <expan abbr="minúſq;">minúſque</expan>
              acutos
                <lb/>
              tum frequentiores & minus obliquos. </s>
              <s id="s.002048">Si ve­
                <lb/>
              rò ferrum ſecare expediat, dentibus opus erit
                <lb/>
              craſſioribus ne rumpantur,
                <expan abbr="atq;">atque</expan>
              breuioribus
                <lb/>
              tum rectioribus. </s>
              <s id="s.002049">Sed quia tales exiguum opus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg214"/>
                <lb/>
              ac ſerò perficiunt, frequentes efficimus. </s>
              <s id="s.002050">Et
                <lb/>
              hoc (vt dixi) genus ſerræ, lima vocatur. </s>
              <s id="s.002051">Magis
                <lb/>
              autem in chalybe hæc obſeruanda erunt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002052">Grauitas etiam in his magis neceſſaria eſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002053">Leuitas in ſerra, nam in ea celeritatem quæ­
                <lb/>
              rimus. </s>
              <s id="s.002054">
                <expan abbr="Quæcunq;">Quæcunque</expan>
              igitur rara, longa, acuta,
                <lb/>
              obliqua, leuia, in mollibus meliora. </s>
              <s id="s.002055">Tot igi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg215"/>
                <lb/>
              tur
                <expan abbr="tantáq;">tantáque</expan>
              ſunt inanitatis & obliquitatis in
                <lb/>
              ſerris commoda. </s>
              <s id="s.002056">Sed in lima, cùm (vt dixi)
                <lb/>
              paruo labore ducatur, dentes ſecundum lati­
                <lb/>
              tudinem multiplices fecerunt. </s>
              <s id="s.002057">Sæpius enim
                <lb/>
              repetitum eſt, quæ breui finem aſſequuntur,
                <lb/>
              viribus maioribus indigere: quæ viribus in­
                <lb/>
              digent exiguis longius tempus expoſcere.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002058">Fiunt & in hoc genere limæ ſurdæ, quoniam
                <lb/>
              tenuiſſimæ, & aqua ſeparationis imbuuntur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002059">Aqua ſectionem iuuat, & ſtrepitum minuit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002060">Verùm optimæ ex his forcipis formam refe­
                <lb/>
              runt: vix enim fieri poteſt, vt quæ liberè ſu­
                <lb/>
              perducitur ſtrepitum non edat. </s>
              <s id="s.002061">Aſtricta verò
                <lb/>
              hoc modo cum non ſubſiliat vel rodendo, vel
                <lb/>
              incidendo
                <expan abbr="abſq;">abſque</expan>
              ſtrepitu ſecat. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002062">
                <margin.target id="marg211"/>
              Gladij ar­
                <lb/>
              ma diuiden­
                <lb/>
              tis conſtru­
                <lb/>
              ctio.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002063">
                <margin.target id="marg212"/>
                <figure id="id.016.01.050.1.jpg" xlink:href="016/01/050/1.jpg" number="29"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002064">
                <margin.target id="marg213"/>
              Serræ ratio</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002065">
                <margin.target id="marg214"/>
              Limæ ratio.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002066">
                <margin.target id="marg215"/>
                <figure id="id.016.01.050.2.jpg" xlink:href="016/01/050/2.jpg" number="30"/>
              </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.002067">Sed iam ad terræmotus ſigna redeo,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg216"/>
                <lb/>
              quandoquidem cáuſas & ſpecies explicaſ­
                <lb/>
              ſe memini. </s>
              <s id="s.002068">Cum aquæ puteorum ſulphur
                <lb/>
              metallicumve aliud quid redolent, aut titu­
                <lb/>
              bant, aut turbantur, aut incaleſcunt, aut ſic­
                <lb/>
              cantur præter rationem, terræmotum im­
                <lb/>
              minere prænuntiat. </s>
              <s id="s.002069">Sic feruntur Ana­
                <lb/>
              ximander ac Pherecydes motum terræ </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>