1rurſus peruenire videtur neceſſarium?
Siue
enim trahatur caloris vi, ſeu ſpontè deſcen
dat oleum, quantum ad vacui rationem at
tinet, nihil intereſſe videtur. Attamen ex
perimentum edocet, ardere quidem lucer
nam, & ſic ſenſim vacuam reddi: ſpontè
autem oleum nequaquam deſcendere. Cau
ſa igitur eſt, quòd ignis calefaciendo rariùs
ac tenuiùs efficit oleum: id rarius factum
intumeſcit, & per D, foramen exuberat,
leuiſſimáque eius pars interim aſcendit ad
ſummum lucernæ, vbi A, ſcripſimus: quæ
cum multo aëre referta ſit, locum aëre com
plet, ac ſic ſenſim augetur, dum oleum effundi
tur. Quamobrem & illud diligenter cauere
neceſſarium eſt, ne canalis D E F, iuſto bre
uior ſit, aut ellychnium in F, maius: nam
vtroque modo oleum nimio calore celeriùs
intumeſcit, adeò vt effundatur. Hac ratione
excogitarunt Athenienſes lucernam ante
Mineruæ ſimulachrum, quæ toto anno ar
deret. Nam A B C D, ſpatium auctum erat
iuxta multitudinem dierum anni: commo
diùs forſan fuerit, ſi ſubere craticulæ ferreæ
ſuſtententur. Ideóque in vaſe maximo
oleum effuſum, perſeuerante flamma el
lychnij ſufficiet in totum annum. Vt verò
perſeueret flamma, ellychnium comburi non
debet. Tale fit è ligno Carpaſio, hoc enim
non vritur: aut, vt inferiùs docebimus, è la
pidum cruſtarum filis.
enim trahatur caloris vi, ſeu ſpontè deſcen
dat oleum, quantum ad vacui rationem at
tinet, nihil intereſſe videtur. Attamen ex
perimentum edocet, ardere quidem lucer
nam, & ſic ſenſim vacuam reddi: ſpontè
autem oleum nequaquam deſcendere. Cau
ſa igitur eſt, quòd ignis calefaciendo rariùs
ac tenuiùs efficit oleum: id rarius factum
intumeſcit, & per D, foramen exuberat,
leuiſſimáque eius pars interim aſcendit ad
ſummum lucernæ, vbi A, ſcripſimus: quæ
cum multo aëre referta ſit, locum aëre com
plet, ac ſic ſenſim augetur, dum oleum effundi
tur. Quamobrem & illud diligenter cauere
neceſſarium eſt, ne canalis D E F, iuſto bre
uior ſit, aut ellychnium in F, maius: nam
vtroque modo oleum nimio calore celeriùs
intumeſcit, adeò vt effundatur. Hac ratione
excogitarunt Athenienſes lucernam ante
Mineruæ ſimulachrum, quæ toto anno ar
deret. Nam A B C D, ſpatium auctum erat
iuxta multitudinem dierum anni: commo
diùs forſan fuerit, ſi ſubere craticulæ ferreæ
ſuſtententur. Ideóque in vaſe maximo
oleum effuſum, perſeuerante flamma el
lychnij ſufficiet in totum annum. Vt verò
perſeueret flamma, ellychnium comburi non
debet. Tale fit è ligno Carpaſio, hoc enim
non vritur: aut, vt inferiùs docebimus, è la
pidum cruſtarum filis.
Lucerna mi
rabilis.
rabilis.
Lucerna toto
anno ardens.
anno ardens.
Vbique tria
ſunt, mate
ria, forma
& anima.
ſunt, mate
ria, forma
& anima.
Materia igitur vbique eſt, illa verò ſine
forma eſſe non poteſt, quare & formam vbi
que eſſe neceſſe eſt: ſed & animam quan
dam, ſeu quòd vbique fiat generatio, ſeu
quod magis ad præſentem attinet tractatio
nem, in quocunque corpore, cùm extra lo
cum ſuum fuerit, motus principium eſſe vi
deatur. At motus non ab anima, ſed à na
tura eſt. Mea nihil intereſt, modò ( quod ad
præſentem mihi ſolùm tractationem neceſ
ſarium eſt ) fatearis principium eſſe quod
dam motus: nam de anima, an omnis natu
ra anima ſit poſteriùs conſiderandum. Nunc
ſatis ſit, cùm miſta omnia ſint corporea aut
ſimplicia, quædam ex his vt leuia ſursùm,
alia deorsùm ferri vt grauia: neque verò
impelluntur: nam violenter ad propria re
mearent: nec trahuntur: locus enim acci
dens eſt, & elementum ipſum non trahit
vbique: vt cùm aqua ſursùm fuerit. Inti
mum igitur eſt, quo mouetur elementum,
aut ab elemento mixtum. Dico etenim mix
tum, vt lapidem, à terra, quæ in ipſo eſt
deorsùm moueri, aut aqua. Siquidem mix
ta & ipſa ab elemento, aut elementis, quæ
in ipſis dominantur, moueri ſolent. Cùm
verò corpora ipſa eiuſdem non fuerint ge
neris, eodem in loco eſſe non poſſunt: nam
materia illa duas haberet ſimul formas. Plus
verò eſſe ac minùs de eodem corpore, oſten
dunt oua vitrea, quæ cùm exuguntur, ex par
uulo foramine aquam trahunt: nam aër ille
rarior factus ob attractionem denuò cogi
tur, occupátque minorem locum quàm priùs,
atque ſic ne vacuum detur, aquam ad ſe
trahit. Igitur aër ipſe cogi poteſt, ac ſeip
ſum ſubingredi, eadémque ratione rarior
euadere: vtque eſt terminus quidam in rari
tate, qui vacui rationem habet atque ſic
mouet, ita denſitatis alius, quem ſi quis
præterire nitatur, motum excitat, qui vo
catur impulſus. Fit igitur impulſus, vel cùm
corpus locum alterius ſubingreditur, vel cùm
idem corpus adeò craſſeſcit, vt tantam craſſi
tiem ferre non queat: tunc enim locum alium
atque ampliorem quærens, motum impulſus
excitat: vtque à vacuo & raritate nimia attra
ctio fit, ſic à denſitate maiore aut corporum
coïtione in vnum, impulſio, quæ attractioni
contraria eſt.
forma eſſe non poteſt, quare & formam vbi
que eſſe neceſſe eſt: ſed & animam quan
dam, ſeu quòd vbique fiat generatio, ſeu
quod magis ad præſentem attinet tractatio
nem, in quocunque corpore, cùm extra lo
cum ſuum fuerit, motus principium eſſe vi
deatur. At motus non ab anima, ſed à na
tura eſt. Mea nihil intereſt, modò ( quod ad
præſentem mihi ſolùm tractationem neceſ
ſarium eſt ) fatearis principium eſſe quod
dam motus: nam de anima, an omnis natu
ra anima ſit poſteriùs conſiderandum. Nunc
ſatis ſit, cùm miſta omnia ſint corporea aut
ſimplicia, quædam ex his vt leuia ſursùm,
alia deorsùm ferri vt grauia: neque verò
impelluntur: nam violenter ad propria re
mearent: nec trahuntur: locus enim acci
dens eſt, & elementum ipſum non trahit
vbique: vt cùm aqua ſursùm fuerit. Inti
mum igitur eſt, quo mouetur elementum,
aut ab elemento mixtum. Dico etenim mix
tum, vt lapidem, à terra, quæ in ipſo eſt
deorsùm moueri, aut aqua. Siquidem mix
ta & ipſa ab elemento, aut elementis, quæ
in ipſis dominantur, moueri ſolent. Cùm
verò corpora ipſa eiuſdem non fuerint ge
neris, eodem in loco eſſe non poſſunt: nam
materia illa duas haberet ſimul formas. Plus
verò eſſe ac minùs de eodem corpore, oſten
dunt oua vitrea, quæ cùm exuguntur, ex par
uulo foramine aquam trahunt: nam aër ille
rarior factus ob attractionem denuò cogi
tur, occupátque minorem locum quàm priùs,
atque ſic ne vacuum detur, aquam ad ſe
trahit. Igitur aër ipſe cogi poteſt, ac ſeip
ſum ſubingredi, eadémque ratione rarior
euadere: vtque eſt terminus quidam in rari
tate, qui vacui rationem habet atque ſic
mouet, ita denſitatis alius, quem ſi quis
præterire nitatur, motum excitat, qui vo
catur impulſus. Fit igitur impulſus, vel cùm
corpus locum alterius ſubingreditur, vel cùm
idem corpus adeò craſſeſcit, vt tantam craſſi
tiem ferre non queat: tunc enim locum alium
atque ampliorem quærens, motum impulſus
excitat: vtque à vacuo & raritate nimia attra
ctio fit, ſic à denſitate maiore aut corporum
coïtione in vnum, impulſio, quæ attractioni
contraria eſt.
Duo corpora
in eodem loco
eſſe non poſ
ſunt.
in eodem loco
eſſe non poſ
ſunt.
Igitur quòd corpora ſimilia coëant & ra
reſcant, ab experimento acceptum eſt: ſed
ratio non adeò clara. Alexander putat ma
teriam habere potentiam ad formas diuer
ſas, quarum quantitates materiæ diuerſæ
ſunt: veluti ſi ex aqua fiat aër, quòd aër
minorem poſtulet materiam, materia illa
rareſcit, quod in igne dum è puluere fit, ma
nifeſtè videmus. At condenſari & rareſce
cere, eſt formam ex parte mutare. Cúm enim
aër cogitur, ad aquæ naturam tranſit. Vn
de in cucurbitulis lintea madefacta cogunt
aërem, atque ideò magis trahunt. Igitur
quæ rareſcunt vel condenſantur, formam
partim mutant. At forma corporis, formam
elementi ſequitur. Repugnat igitur, duo
corpora ſimul eſſe, non ob materiam, quæ
potentia tantùm in loco eſt, & locum occu
pat, & decernit ſibi quantitatem poteſtate
quidem ſola, non actu, ſed ob formarum di
uerſitatem. Condenſari igitur corpus po
teſt, quod ſimiles habet partes, non autem
corpora ſe penetrare poſſunt. Porrò in con
denſatione videtur difflari aliquid tenuius,
aut exprimi. Sed ſi ita eſt, videbitur quod
rareſcit, aut condenſat generari. Verùm ele
mentorum mutatio adeò facilis eſt in con
iuncta & ſimilia, vt non omninò vera
generatio videatur. Nam ex aqua in le
bete aër fit ob ignis calorem: ignis au
tem nihil generat. Non igitur eſt hæc ge
neratio elementorum, ſed tranſmutatio quæ
dam ad affinia. Dicemus autem de hoc in
feriùs.
reſcant, ab experimento acceptum eſt: ſed
ratio non adeò clara. Alexander putat ma
teriam habere potentiam ad formas diuer
ſas, quarum quantitates materiæ diuerſæ
ſunt: veluti ſi ex aqua fiat aër, quòd aër
minorem poſtulet materiam, materia illa
rareſcit, quod in igne dum è puluere fit, ma
nifeſtè videmus. At condenſari & rareſce
cere, eſt formam ex parte mutare. Cúm enim
aër cogitur, ad aquæ naturam tranſit. Vn
de in cucurbitulis lintea madefacta cogunt
aërem, atque ideò magis trahunt. Igitur
quæ rareſcunt vel condenſantur, formam
partim mutant. At forma corporis, formam
elementi ſequitur. Repugnat igitur, duo
corpora ſimul eſſe, non ob materiam, quæ
potentia tantùm in loco eſt, & locum occu
pat, & decernit ſibi quantitatem poteſtate
quidem ſola, non actu, ſed ob formarum di
uerſitatem. Condenſari igitur corpus po
teſt, quod ſimiles habet partes, non autem
corpora ſe penetrare poſſunt. Porrò in con
denſatione videtur difflari aliquid tenuius,
aut exprimi. Sed ſi ita eſt, videbitur quod
rareſcit, aut condenſat generari. Verùm ele
mentorum mutatio adeò facilis eſt in con
iuncta & ſimilia, vt non omninò vera
generatio videatur. Nam ex aqua in le
bete aër fit ob ignis calorem: ignis au
tem nihil generat. Non igitur eſt hæc ge
neratio elementorum, ſed tranſmutatio quæ
dam ad affinia. Dicemus autem de hoc in
feriùs.
Corporum
vnitio quo
modo fiat.
vnitio quo
modo fiat.
Ergo in vniuerſum tres erunt motus nà
turales. Primus quidem ac validiſſimus à va
cui fuga, ſed veriùs à forma elementi, cùm
maiorem raritatem non admittat, nec ma
teriæ partes ſeparari vnquam queant. Cùm
igitur in follibus apertio maior fit, quàm
paucus ille aër ferre poſſit, primùm rarior
redditus, cùm materia prima ſeperationem
non admittat, aër ille non ſuſtinens maio
rem raritatem, aut aliquid ad ſe trahit, aut
folles omninò diſrumpit. Non igitur à va
cuo motus vllus, ſed à formis ipſis maximè
aëris, dum ampliùs diuelli nequit, nec ſe
parari, fieri conſueuit. Eſſe autem hunc mo
tum naturalem, oſtendit conſenſus in hoc
vniuerſi, & obedientia omnium corporum,
quæ relictis propriis motibus, vt huic ſa
tisfaciant, aſcendunt ſpontè grauia, deſcen
dúntque leuia. Secundus ( vt dixi ) è directo
huic contrarius, ſpecie quidem vt primus
à vacuo fit. Hic ne corpora ſe mutuò pene
trent factus videtur, ſed veriùs oppoſitam
priori ob rationem, ne ſcilicet forma plus
iuſto, quàm debeat materiæ primæ conſe
quatur, ſicut in priore ne iuſto minùs. Hunc
turales. Primus quidem ac validiſſimus à va
cui fuga, ſed veriùs à forma elementi, cùm
maiorem raritatem non admittat, nec ma
teriæ partes ſeparari vnquam queant. Cùm
igitur in follibus apertio maior fit, quàm
paucus ille aër ferre poſſit, primùm rarior
redditus, cùm materia prima ſeperationem
non admittat, aër ille non ſuſtinens maio
rem raritatem, aut aliquid ad ſe trahit, aut
folles omninò diſrumpit. Non igitur à va
cuo motus vllus, ſed à formis ipſis maximè
aëris, dum ampliùs diuelli nequit, nec ſe
parari, fieri conſueuit. Eſſe autem hunc mo
tum naturalem, oſtendit conſenſus in hoc
vniuerſi, & obedientia omnium corporum,
quæ relictis propriis motibus, vt huic ſa
tisfaciant, aſcendunt ſpontè grauia, deſcen
dúntque leuia. Secundus ( vt dixi ) è directo
huic contrarius, ſpecie quidem vt primus
à vacuo fit. Hic ne corpora ſe mutuò pene
trent factus videtur, ſed veriùs oppoſitam
priori ob rationem, ne ſcilicet forma plus
iuſto, quàm debeat materiæ primæ conſe
quatur, ſicut in priore ne iuſto minùs. Hunc