Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

List of thumbnails

< >
91
91
92
92
93
93
94
94
95
95
96
96
97
97
98
98
99
99
100
100
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.004236">
                <pb pagenum="449" xlink:href="016/01/098.jpg"/>
              aurum ex ſolo tranſitu eius domus, in qua
                <lb/>
              caſſides, galeæ, cæteráque ornamenta equi­
                <lb/>
              tum inaurantur, fœdari. </s>
              <s id="s.004237">Id toties obſeruaui,
                <lb/>
              vt iam dubitare de hac re minimè poſſim.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004238">Sed vnum occurrit, dubium tamen in hac
                <lb/>
              re, quòd cùm quinque annulos in manibus
                <lb/>
              haberem, vnus tantum, aut quandoque duo
                <lb/>
              fœdabantur: hi ambo in indice, alter dex­
                <lb/>
              træ, alter ſiniſtræ manus. </s>
              <s id="s.004239">Cauſa, vt reor, erat,
                <lb/>
              quòd hi in ſuprema parte manus erant, &
                <lb/>
              à nullo tegebantur: vnde grauem vaporem
                <lb/>
              deſcendentem excipiebant: reliqui qui in
                <lb/>
              minimis erant digitis, ab aliis digitis tege­
                <lb/>
              bantur. </s>
              <s id="s.004240">Potuit & alia eſſe cauſa, quoniam
                <lb/>
              ſcilicet, qui in indice erant annuli, è puro
                <lb/>
              erant auro: qui in aliis digitis, Smalto eſ­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg560"/>
                <lb/>
              ſent elaborati. </s>
              <s id="s.004241">Itaque conſtat, argeńtum
                <lb/>
              viuum tenuiſſimæ eſſe ſubſtantiæ: & eos,
                <lb/>
              qui vbi elaboratur, verſantur, obnoxios eſ­
                <lb/>
              ſe his morbis, qui per ipſum creantur: va­
                <lb/>
              por enim ille tenuis per nares trahitur ad
                <lb/>
              cerebrum, creátque tremorem, reſolutio­
                <lb/>
              némque, tum etiam ad pulmones, efficítque
                <lb/>
              phthoem. </s>
              <s id="s.004242">Hoc ego argumento deprehendi,
                <lb/>
              quòd plurimos vidi, qui argentum viuum
                <lb/>
              tractabant, dico fermè centum, tabidos fa­
                <lb/>
              ctos auri fabros, capulóſque enſium auro
                <lb/>
              ornantes, & eos præcipuè, vt reor, qui æru­
                <lb/>
              ginem, aliáque medicamenta metallice miſ­
                <lb/>
              cerent. </s>
              <s id="s.004243">Nam qui robuſtius pectus habebant,
                <lb/>
              reſolutis neruis facti ſunt paralitici: & alij
                <lb/>
              tremuli, neruos ingrediente metallico va­
                <lb/>
              pore Conſtat autem, poſtquam reſoluuntur,
                <lb/>
              nerui, antequam exiccentur, illos potiùs re­
                <lb/>
              frigerari, quàm exiccari, atque id iure meri­
                <lb/>
              to: metallica enim omnia frigida ſunt, nec
                <lb/>
              niſi vi ignis exacuuntur. </s>
              <s id="s.004244">Ignis autem vis
                <lb/>
              non tam breui imprimit, vt ex frigido in
                <lb/>
              calidum fiat tranſmutatio, niſi mutata ſub­
                <lb/>
              ſtantia. </s>
              <s id="s.004245">Ob hoc igitur manifeſtum, quàm
                <lb/>
              periculoſum ſit tractare argentum viuum,
                <lb/>
              maximè cum igne, aut per loca tranſire, vbi
                <lb/>
              tractatur, hærent enim muris granula eius,
                <lb/>
              & ſubito ingreſſu aurum fœdatur: maláque
                <lb/>
              maxima, & à quibus vix quiſquam curatur,
                <lb/>
              adducere ſolet. </s>
              <s id="s.004246">Vnde etiam mulieres, quæ eo,
                <lb/>
              aut ſublimato vtuntur, refrigerato cerebro
                <lb/>
              dentes amittunt: qui verò relinquuntur, ſca­
                <lb/>
              bri fiunt, ac nigri. </s>
              <s id="s.004247">Pectus verò conſtringi­
                <lb/>
              tur, anhelitúſque fœtidus efficitur. </s>
              <s id="s.004248">Narrant
                <lb/>
              in oſſe caluariæ mulieris, quæ iam biennio
                <lb/>
              ex capitis dolore mortua fuerat, nec quic­
                <lb/>
              quam agentibus medicis, inuentum argen­
                <lb/>
              tum viuum pondere duarum vnciarum. </s>
              <s id="s.004249">Ne­
                <lb/>
              que me ædepol tam mirum, quàm videtur:
                <lb/>
              colligebatur enim ſenſim in cerebro, cùm
                <lb/>
              quotidie fuco vteretur ob humidum, quod
                <lb/>
              ſicco cogitur. </s>
              <s id="s.004250">Ea igitur eſt vis argenti viui,
                <lb/>
              vt in ſubtiliſſimum halitum tranſeat. </s>
              <s id="s.004251">Et ne­
                <lb/>
              que mirum fiet, ſi quid deuorauerit, annulos
                <lb/>
              inficiat ſpiritu atque ex hoc argumento de­
                <lb/>
              præhendatur. </s>
              <s id="s.004252">Videtur autem, quoniam faci­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg561"/>
                <lb/>
              lè fluit, & quia neruos labefactat, poteſtate
                <lb/>
              humidum potiùs, quàm ſiccum, actu autem
                <lb/>
              tale omninò eſt. </s>
              <s id="s.004253">Firmatur his omnibus, quæ
                <lb/>
              illius humidum abſumunt: nam ſi quoniam
                <lb/>
              humidum ſit, ac tenue, ob id fluit, ab his om­
                <lb/>
              nibus firmabitur, quæ humidum illud tenue
                <lb/>
              ſiccabunt. </s>
              <s id="s.004254">Firmabitur ergo ab
                <expan abbr="aſtringẽtibus">aſtringentibus</expan>
              ,
                <lb/>
              tum etiam terrenis, modò ea intus penetrent.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004255">Non igitur difficulter ſiſtitur, quia in argen­
                <lb/>
              tum, ſi ſiſteretur, tranſiret: ſed quoniam dif­
                <lb/>
              ficile eſt inuenire rem adeò
                <expan abbr="tenuẽ">tenuem</expan>
              , vt illi per
                <lb/>
              totum immiſceatur. </s>
              <s id="s.004256">Ergo ſulphuræ cogitur:
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg562"/>
                <lb/>
              nam humidum illius tenuiſſimum vrit. </s>
              <s id="s.004257">Co­
                <lb/>
              gitur & ſubſtantia metallorum, cùm eam
                <expan abbr="cõ-biberit">con­
                  <lb/>
                biberit</expan>
              , & fumo: nam cogitur à quibuſdam, à
                <lb/>
              quibuſdam etiam lentore cohibetur. </s>
              <s id="s.004258">Quò fit,
                <lb/>
              vt nihil mirum ſit, herbarum, & ſi ſuccis fir­
                <lb/>
              metur. </s>
              <s id="s.004259">Sed nihilo melius euadet. </s>
              <s id="s.004260">Eadem fer­
                <lb/>
              mè ratione & à ſaliua, ob
                <expan abbr="lentorẽ">lentorem</expan>
              , fluere pro­
                <lb/>
              hibetur. </s>
              <s id="s.004261">Cùm enim, vt diximus, ipſum per ſe
                <lb/>
              ſolùm ſit lentum, quid mirum ſi ab alia re
                <expan abbr="lẽ-ta">len­
                  <lb/>
                ta</expan>
              cohibeatur? </s>
              <s id="s.004262">Sed aliud eſt cogi, aliud à mo­
                <lb/>
              tu cohiberi quidquid enim cogitur à motu
                <lb/>
              cohibetur: non quicquid à motu cohibetur,
                <lb/>
              ſtatim cogitur. </s>
              <s id="s.004263">Cogi dico, cùm durum eua­
                <lb/>
              dit: víxque hoc abſque ſulphuris, aut alterius
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg563"/>
                <lb/>
              corporis miſtione fit. </s>
              <s id="s.004264">Sed cohibetur facilè,
                <lb/>
              quandoquidem (vt dixi) à ſola ſaliua id fiat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004265">Igitur ob immenſum frigus, & pondus, &
                <lb/>
              erodendi vim, arbores necat: tardè, &
                <expan abbr="">non</expan>
              ſe­
                <lb/>
              curè, ſi ad medullam non perueniat: celerrimè
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg564"/>
                <lb/>
              & certò, cùm ad eam peruenerit. </s>
              <s id="s.004266">Idem muſ­
                <lb/>
              cas, pulices, cimices,
                <expan abbr="inſectáq;">inſectáque</expan>
              omnia, maxi­
                <lb/>
              mè cum ſapone nigro perimit. </s>
              <s id="s.004267">Sunt qui ne­
                <lb/>
              gent ipſum & minium in Oriente olim in­
                <lb/>
              uenta. </s>
              <s id="s.004268">In Elbogano Bohemiæ Scombachi
                <lb/>
              vena minij inuenta eſt. </s>
              <s id="s.004269">Sed quod olim illi
                <lb/>
              fuit pretium & autoritas, ſupplente cinnaba­
                <lb/>
              ri factitia deceſſit. </s>
              <s id="s.004270">Eſt & Cinnabaris alia,
                <lb/>
              quæ naſcitur, cuius nunc meminiſſe haud
                <lb/>
              opus eſt. </s>
              <s id="s.004271">Sed Minium Sandarachæ perſimile
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg565"/>
                <lb/>
              eſt, nec ab ea differt, niſi quòd argentum vi­
                <lb/>
              uum excutit, & ſpontè, & magis etiam igne
                <lb/>
              excalefactum, quod etiam ſi non ſeparetur,
                <lb/>
              rurſum combibit,
                <expan abbr="Sãdaracha">Sandaracha</expan>
                <expan abbr="argentũ">argentum</expan>
              viuum
                <lb/>
              non mittente. </s>
              <s id="s.004272">At qualis ſit ſandaracha, ſupe­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg566"/>
                <lb/>
              rius diximus. </s>
              <s id="s.004273">Illud etiam de
                <expan abbr="argẽto">argento</expan>
              viuo me­
                <lb/>
              miniſſe velim, quòd vitreo vaſe, vel lapideo
                <lb/>
              concluſum, ſi non poſſit reſpirare, non ſecùs
                <lb/>
              ac pyrius puluis, eadem ratione tamen igni
                <lb/>
              admotum vehementiori, vas diſrumpit, ac te­
                <lb/>
              nui calore commouet. </s>
              <s id="s.004274">Vnde immiſſo vaſe,
                <lb/>
              quod argentum viuum in ſe contineat ani­
                <lb/>
              mali feruenti, animal mouetur: inde admira­
                <lb/>
              tio cauſam ignorantibus. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004275">
                <margin.target id="marg557"/>
              Cauſa cur
                <lb/>
              aqua, & ar­
                <lb/>
              gentum vi­
                <lb/>
              uum obſint
                <lb/>
              cum fiunt
                <lb/>
              rotunda.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004276">
                <margin.target id="marg558"/>
              Argentum
                <lb/>
              viuum te­
                <lb/>
              naciſſimum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004277">
                <margin.target id="marg559"/>
              Loca in qui­
                <lb/>
              bus abundat
                <lb/>
              viuum ar­
                <lb/>
              gentum
                <expan abbr="vi-rẽt">vi­
                  <lb/>
                rent</expan>
              , & aquis
                <lb/>
              abundant.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004278">Argentum
                <lb/>
              viuum
                <expan abbr="aurũ">aurum</expan>
                <lb/>
              fœdat.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004279">
                <margin.target id="marg560"/>
              Argenti vi­
                <lb/>
              ui tractatio
                <lb/>
              quos morbos
                <lb/>
              creet.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004280">
                <margin.target id="marg561"/>
              Tribus modis
                <lb/>
                <expan abbr="argentũ">argentum</expan>
              vi­
                <lb/>
              uum firmari
                <lb/>
              poteſt.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004281">
                <margin.target id="marg562"/>
              Quibus re­
                <lb/>
              bus argentum
                <lb/>
              viuum ſiſti­
                <lb/>
              tur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004282">Quomodo
                <lb/>
                <expan abbr="argentũ">argentum</expan>
              vi­
                <lb/>
              uum à ſali­
                <lb/>
              ua extingua­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004283">
                <margin.target id="marg563"/>
              Argentum
                <lb/>
                <expan abbr="viuũ">viuum</expan>
              immiſ­
                <lb/>
              ſum arbori­
                <lb/>
              bus eas ne­
                <lb/>
              cat.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004284">
                <margin.target id="marg564"/>
              Argentum
                <lb/>
              viuum occi­
                <lb/>
              dit omnia
                <lb/>
              inſecta.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004285">
                <margin.target id="marg565"/>
              Minium.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004286">
                <margin.target id="marg566"/>
              Argentum
                <lb/>
              viuum ex­
                <lb/>
              caleſactum
                <lb/>
              vaſa fran­
                <lb/>
              git.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004287">Hactenus itaque de nobilioribus metal­
                <lb/>
              licis, quæ natura profert: nunc verò quan­
                <lb/>
              tum valeat ars naturam imitando videa­
                <lb/>
              mus. </s>
              <s id="s.004288">Nam & ars habet ſua metallica, &
                <lb/>
              metalla etiam, nec non lapides, vt myr­
                <lb/>
              rhina, de quibus iam actum eſt. </s>
              <s id="s.004289">Ergo me­
                <lb/>
              tallica ſunt factitia, Cinnabaris, argentum
                <lb/>
              ſublimatum, præcipitatum, pſoricum, ſmal­
                <lb/>
              tem, recrementum, lapis, diphryges, cad­
                <lb/>
              mia, pompholyx, ſpodos, æris flos, tum
                <lb/>
              ſquama, ærugo, vermicularis, ſtomoma, fer­
                <lb/>
              rugo, cæruleum, ceruſſa, ſandix, ochra, plum­
                <lb/>
              bago, argenti ſpuma, purpurina, vitrum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004290">Cinabaris ſeu cinabrium: ſulphur in ol­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg567"/>
                <lb/>
              lam pone, liqua, duplum adde argenti viui,
                <lb/>
              perpetuò miſce ſuppoſito igne, donec ar­
                <lb/>
              genti viui nulla ſpecies appareat: inde re­
                <lb/>
              frigerari permitte. </s>
              <s id="s.004291">Denuò verò excoques, &
                <lb/>
              ſenſim, vſquequo non ſtrideat: tunc verò
                <lb/>
              ignibus auctis eodem coquere expedit, do­
                <lb/>
              nec ruber fumus exierit. </s>
              <s id="s.004292">Facit ad ſcriben­
                <lb/>
              dum ac pinguendum rubro colore, cinnaba­
                <lb/>
              rímque natiuam æmulatur. </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>