1
Transfertur nunc cogitatio scripturae ad rationem non
inutilem sed summa sollertia a maioribus traditam, qua
in via raeda sedentes vel mari navigantes scire possimus,
quot milia numero itineris fecerimus.
hoc autem erit sic.
rotae, quae erunt in raeda, sint latae per medium diametrum pedum quaternûm [et sextantes], ut, cum finitum
locum habeat in se rota ab eoque incipiat progrediens in
solo viae facere versationem, perveniendo ad eam finitionem, a qua coeperit versari, certum modum spatii habeat peractum pedes XII S.
His ita praeparatis tunc in rotae modiolo ad partem interiorem tympanum stabiliter includatur habens extra frontem suae rotundationis extantem denticulum unum.
insuper autem ad capsum raedae loculamentum firmiter figatur habens tympanum versatile in
cultro conlocatum et in axiculo conclusum, in cuius tympani fronte denticuli perficiantur aequaliter divisi numero
quadringenti convenientes denticulo tympani inferioris.
praeterea superiori tympano ad latus figatur alter denticulus prominens extra dentes.
Super autem <tympanum>
planum eadem ratione dentatum inclusum in altero loculamento conlocetur, convenientibus dentibus denticulo, qui
in secundi tympani latere fuerit fixus, in eoque tympano
foramina fiant, quantum diurni itineris miliariorum numero
cursus raedae possit exire.
minus plusve rem nihil inpedit.
et in his foraminibus omnibus calculi rotundi conlocentur,
inque eius tympani theca, sive id loculamentum est, fiat
foramen unum habens canaliculum, qua calculi, qui in eo
tympano inpositi fuerint, cum ad eum locum venerint, in
raedae capsum et vas aeneum, quod erit suppositum, singuli cadere possint.
Ita cum rota progrediens secum agat tympanum imum et denticulum eius singulis versationibus
tympani superioris denticulos inpulsu cogat praeterire,
efficiet, <ut,> cum CCCC imum versatum fuerit, superius tympanum semel circumagatur et denticulus, qui est ad latus eius fixus, unum denticulum tympani plani producat.
cum
ergo CCCC versationibus imi tympani semel superius versabitur, progressus efficiet spatia pedum milia quinque
id est passus mille.
ex eo quot calculi deciderint, sonando
singula milia exisse monebunt.
numerus vero calculorum
ex imo collectus summa diurni <itineris> miliariorum
numerum indicabit.
Navigationibus vero similiter paucis rebus commutatis
eadem ratione <eadem> efficiuntur.
namque traicitur per latera parietum axis habens extra navem prominentia capita,
in quae includuntur rotae diametro pedum quaternûm,
extantes habentes circa frontes adfixas pinnas aquam tangentes.
item medius axis in media navi <habet> tympanum cum uno denticulo extanti extra suam rotunditatem.
ad eum locum conlocatur loculamentum habens inclusum
in se tympanum, peraequatis dentibus CCCC convenientibus
denticulo tympani, quod est in axe inclusum, praeterea
ad latus adfixum extantem extra rotunditatem alterum dentem unum.
Insuper in altero loculamento cum eo confixo
inclusum tympanum planum ad eundem modum dentatum,
quibus dentibus <convenit> denticulus, qui est ad latus fixus
tympano, quod est in cultro conlocatum, ut eos dentes,
qui sunt plani tympani, singulis versationibus singulos
dens inpellendo in orbem planum tympanum verset.
in
plano autem tympano foramina fiant, in quibus foraminibus conlocabuntur calculi rotundi.
in theca eius tympani,
sive loculamentum est, unum foramen excavetur habens
canaliculum, qua calculus liberatus ab obstantia cum ceciderit in vas aereum, sonitu significet.
Ita navis cum habuerit impetum aut remorum aut ventorum flatu, pinnae,
quae erunt in rotis, tangentes aquam adversam vehementi
retrorsus inpulsu coactae versabunt rotas; eae autem involvendo se agent axem, axis vero tympanum, cuius dens
circumactus singulis versationibus singulos secundi tympani dentes inpellendo modicas efficiet circumitiones.
ita
cum CCCC ab pinnis rotae fuerint versatae, semel tympanum circumactum inpellet dente, qui est ad latus fixus,
plani tympani dentem.
igitur circumitio tympani plani
quotienscumque ad foramen perducet calculos, emittet
per canaliculum.
ita et sonitu