9690ALHAZEN
debilium diuerſitatem.
Et hæc colorum diuerſitas in luce debili uenitad oculum, tanquam aliquid
obſcurum aut tenebroſum: & etiam in luce forti, quando ſubſtantia colorum fuerit ualde parua.
Longitudo inducit errorem ſenſus, cum temperata fuerit elongatio corporis à uiſu, & fuerint in
corpore partes minutę in coloribus diuerſę, ad quas prop ortionata partiũ elongatio fit intempera
ta: apparebit enim corpus illud unius coloris tantùm: quoniam extra temperantiam eſt longitu-
do, reſpectu particularium, licet omnia alia conueniant in temperantia. Et eſt error iſte ſenſualis,
cum ſenſus ſit comprehenſiuus coloris. Situs ſenſum errare facit, cum maxima fuerit corporis ui-
ſi declinatio: occultabuntur uiſui minutæ eius particulæ. Et ſi in partibus minutis fuerit colorum
diuerſitas: apparebit in totali corpore colorum unitas. Et accidit error propter ſitũ tantùm. Quia
oppoſito corpore uiſui, in ſitu recto, alijs (ſicut ſunt) immotis, percipientur etiam partes corpo-
ris & coloris, cum ſolus ſitus egreſſus ſit à temperamento. Idem error accidit ex ſitus intemperan-
tia, cum elongatio partium minutarum ab axe fuerit magna. Lux multùm debilis errorem facit, ab-
ſcondit enim uiſui particulas corporis, & prætendit unitatẽ tenebroſi coloris: & ſi lux ad temperã-
tiam reduceretur: diuerſitas colorum aut diminutio partium non occultaretur: quoniam lux ſola
extra temperantiam eſt ſita. Magnitudo errorem inuehit. Cum enim partes corporis minutiſsimæ
diſsimiles fuerint in totali colore: latebunt uiſum partes illæ propter ſuam paruitatem, & ſimiliter
corum colores: & apparebit color unicus in corpore, magnitudine ſola extra temperantiam ſita:
quod nõ appareret, ſi paruitas partiũ extra tẽperamentũ non exiret. Soliditas cauſſa eſt erroris ſem
ſualis, ſi remiſſa fuerit ſoliditas, ut in cryſtallo: unde cum ei ſupponitur corpus coloratum, uidetur
cryſtallus colore illo affecta, propter ſoliditatis paruitatem à temperamento egreſſam: quod non
accideret, ſi cryſtallus magis ſolida eſſet. Ex raritate aeris procedit error ſenſualis: cum intercidit
inter uiſum & corpus oppoſitum, flamma, licet fortis coloris ſit corpus uiſum: uidebitur tenebro-
ſum. Et ſola raritas aeris egreſſa eſt temperamentum. Tempus eſt cauſſa erroris: quoniam ſi ſubitò
ſuper corpus diuerſorum colorum fiat uiſus directio: apparebit color ſingularis, donec prolonge-
tur inſpectionis duratio: luce dico, ſub qua comprehenditur corpus, non forti. In luce enim debi-
li non ſtatim immutatur uiſus ſecundum quemlibet colorum particularium: quod accideret in lu-
ce forti. Viſus aliquan do errorem prætendit: Luce enim forti in uiſum cadente: læditur uiſus, &
ſtatim ad colorem alicuius corporis conuerſus, ipſum tenebroſum recipit, donec paululum ſtete-
rit, & læſio receſſerit. Pari modo cum aderit oculi infirmitas: occultabitur uiſui colorum ueritas.
Vnde error eſt ex ſola uiſus qualitate à temperamento recedente. Patet ergo, quòd accidanterro-
res uiſui ſecundum quo dlibet prædictorum conſiderati. Et acciduntin ſenſu tantùm: cum ex ſolo
ſenſu fiat comprehenſio colorum.
obſcurum aut tenebroſum: & etiam in luce forti, quando ſubſtantia colorum fuerit ualde parua.
Longitudo inducit errorem ſenſus, cum temperata fuerit elongatio corporis à uiſu, & fuerint in
corpore partes minutę in coloribus diuerſę, ad quas prop ortionata partiũ elongatio fit intempera
ta: apparebit enim corpus illud unius coloris tantùm: quoniam extra temperantiam eſt longitu-
do, reſpectu particularium, licet omnia alia conueniant in temperantia. Et eſt error iſte ſenſualis,
cum ſenſus ſit comprehenſiuus coloris. Situs ſenſum errare facit, cum maxima fuerit corporis ui-
ſi declinatio: occultabuntur uiſui minutæ eius particulæ. Et ſi in partibus minutis fuerit colorum
diuerſitas: apparebit in totali corpore colorum unitas. Et accidit error propter ſitũ tantùm. Quia
oppoſito corpore uiſui, in ſitu recto, alijs (ſicut ſunt) immotis, percipientur etiam partes corpo-
ris & coloris, cum ſolus ſitus egreſſus ſit à temperamento. Idem error accidit ex ſitus intemperan-
tia, cum elongatio partium minutarum ab axe fuerit magna. Lux multùm debilis errorem facit, ab-
ſcondit enim uiſui particulas corporis, & prætendit unitatẽ tenebroſi coloris: & ſi lux ad temperã-
tiam reduceretur: diuerſitas colorum aut diminutio partium non occultaretur: quoniam lux ſola
extra temperantiam eſt ſita. Magnitudo errorem inuehit. Cum enim partes corporis minutiſsimæ
diſsimiles fuerint in totali colore: latebunt uiſum partes illæ propter ſuam paruitatem, & ſimiliter
corum colores: & apparebit color unicus in corpore, magnitudine ſola extra temperantiam ſita:
quod nõ appareret, ſi paruitas partiũ extra tẽperamentũ non exiret. Soliditas cauſſa eſt erroris ſem
ſualis, ſi remiſſa fuerit ſoliditas, ut in cryſtallo: unde cum ei ſupponitur corpus coloratum, uidetur
cryſtallus colore illo affecta, propter ſoliditatis paruitatem à temperamento egreſſam: quod non
accideret, ſi cryſtallus magis ſolida eſſet. Ex raritate aeris procedit error ſenſualis: cum intercidit
inter uiſum & corpus oppoſitum, flamma, licet fortis coloris ſit corpus uiſum: uidebitur tenebro-
ſum. Et ſola raritas aeris egreſſa eſt temperamentum. Tempus eſt cauſſa erroris: quoniam ſi ſubitò
ſuper corpus diuerſorum colorum fiat uiſus directio: apparebit color ſingularis, donec prolonge-
tur inſpectionis duratio: luce dico, ſub qua comprehenditur corpus, non forti. In luce enim debi-
li non ſtatim immutatur uiſus ſecundum quemlibet colorum particularium: quod accideret in lu-
ce forti. Viſus aliquan do errorem prætendit: Luce enim forti in uiſum cadente: læditur uiſus, &
ſtatim ad colorem alicuius corporis conuerſus, ipſum tenebroſum recipit, donec paululum ſtete-
rit, & læſio receſſerit. Pari modo cum aderit oculi infirmitas: occultabitur uiſui colorum ueritas.
Vnde error eſt ex ſola uiſus qualitate à temperamento recedente. Patet ergo, quòd accidanterro-
res uiſui ſecundum quo dlibet prædictorum conſiderati. Et acciduntin ſenſu tantùm: cum ex ſolo
ſenſu fiat comprehenſio colorum.
DE QVALITATIBVS DECEPTIONVM VISVS, QVAE
fiuntin ſcientia & cognitione. Cap. VI.
fiuntin ſcientia & cognitione. Cap. VI.
21. Erratur anticipata nõtione: cum forma anticipata, obiecto uiſibili perperam aßimila-
tur, propter ſingulorum uiſionem perficientium aſymmetriam. 155 p 4.
tur, propter ſingulorum uiſionem perficientium aſymmetriam. 155 p 4.
DIctum eſt in ſecundo libro, [14.
67 n] quòd non niſi per ſcientiam fit definitionis rei acqui-
ſitio. Peruenit enim definitio ex ſimilitudine uel diſsimilitudine alicuius rei cũ alia, in com-
muni forma. Et proprium eſt ſcientiæ communicare rem uiſui præſentem cum re prius ui-
ſa in ſorma recepta: & ex hac communicatione acquiritur definitio rei cuiufcunque. Diuerſifica-
tur autem ſcientia in ſcientiam ideæ uniuerſalis, aut ſingularis, aut utriuſque. Et omnis error ſci-
entiæ erit error in aliquo iſtorum, aut in utroque. Cum ergo res aliqua, aut alia, aut alterius ſpe-
ciei apparet, quàm ſit in rei ueritate: erit error in definitionis aſsignatione. Nec accidit error iſte,
niſi aliquod prædictorum fuerit extra temperamentum. Error ſcientiæ in longitudine erit: ſi à lon
gitudine magna uideatur homo notus: apparebit forſitan eſſe alius uidenti notus. Vnde aliquan-
do uidens Petrum, uiſum dicit eſſe Martinum, cum conſtet utrumq; ei eſſe notum. In forma com-
muni erit error: ſi quis ab aliqua longitudine uideat equum, & puter ſe uidere aſinum. In utraque
formarum, ſcilicet ſingularis & cõmunis, eſt error: ut ſi quis à longitudine maxima uideat equum
ſibi notum, & æſtimet ſe uidere aſinum ſibi cognitum. Pari modo accidit error in arboribus tri-
plex: in indiuiduis: in communibus formis: in utriſque. Vnde aliquando una amygdalus æſtima-
tur alia: aliquando à longitudine magna pyrus æſtimatur amygdalus: aliquando pyrus Petri, cre-
ditur amygdalus Martini. Eadem triplicitas erroris ex longitudine accidit plurimum in ueſtibus,
lapidibus, & alijs. Aliquando uidetur res ignota, & contingit error in ſcientia: ſicut ſi aliquis ui-
derit ignem longè remotum in aere, æſtimat forſitan ſe ſtellam uidere. Planum autem, quemlibet
errorem prædictum cadere in ſcientiam, cum in eo fiat aſsignatio definitionis rei uiſæ, quæ non
eſt in ea, in ueritate. Palàm etiam, quòd accidit error præfatus exlongitudine extra temperamen-
tum exeunte. Ea enim ad temperamentum reducta, alijs erroris cauſsis (ſicut ſunt,) manenti-
bus, non accidit error in ſcientia prædictus. Situs errorem infert ſcientiæ, cum corpus aliquod
multùm fuerit elongatũ ab axe: non erit certa formæ cõprehenſio. Vnde ali quando in hoc ſitu Pe-
trus æſtimabitur Martinus, aliquãdo equus æſtimabitur eſſe aſinus. Et in hac incertitudine forſan
eligetur ueritas, forſan falſitas. Cum enim in hoc ſtatu incertum ſit iudiciũ: caſualis electio erit. Ac-
ſitio. Peruenit enim definitio ex ſimilitudine uel diſsimilitudine alicuius rei cũ alia, in com-
muni forma. Et proprium eſt ſcientiæ communicare rem uiſui præſentem cum re prius ui-
ſa in ſorma recepta: & ex hac communicatione acquiritur definitio rei cuiufcunque. Diuerſifica-
tur autem ſcientia in ſcientiam ideæ uniuerſalis, aut ſingularis, aut utriuſque. Et omnis error ſci-
entiæ erit error in aliquo iſtorum, aut in utroque. Cum ergo res aliqua, aut alia, aut alterius ſpe-
ciei apparet, quàm ſit in rei ueritate: erit error in definitionis aſsignatione. Nec accidit error iſte,
niſi aliquod prædictorum fuerit extra temperamentum. Error ſcientiæ in longitudine erit: ſi à lon
gitudine magna uideatur homo notus: apparebit forſitan eſſe alius uidenti notus. Vnde aliquan-
do uidens Petrum, uiſum dicit eſſe Martinum, cum conſtet utrumq; ei eſſe notum. In forma com-
muni erit error: ſi quis ab aliqua longitudine uideat equum, & puter ſe uidere aſinum. In utraque
formarum, ſcilicet ſingularis & cõmunis, eſt error: ut ſi quis à longitudine maxima uideat equum
ſibi notum, & æſtimet ſe uidere aſinum ſibi cognitum. Pari modo accidit error in arboribus tri-
plex: in indiuiduis: in communibus formis: in utriſque. Vnde aliquando una amygdalus æſtima-
tur alia: aliquando à longitudine magna pyrus æſtimatur amygdalus: aliquando pyrus Petri, cre-
ditur amygdalus Martini. Eadem triplicitas erroris ex longitudine accidit plurimum in ueſtibus,
lapidibus, & alijs. Aliquando uidetur res ignota, & contingit error in ſcientia: ſicut ſi aliquis ui-
derit ignem longè remotum in aere, æſtimat forſitan ſe ſtellam uidere. Planum autem, quemlibet
errorem prædictum cadere in ſcientiam, cum in eo fiat aſsignatio definitionis rei uiſæ, quæ non
eſt in ea, in ueritate. Palàm etiam, quòd accidit error præfatus exlongitudine extra temperamen-
tum exeunte. Ea enim ad temperamentum reducta, alijs erroris cauſsis (ſicut ſunt,) manenti-
bus, non accidit error in ſcientia prædictus. Situs errorem infert ſcientiæ, cum corpus aliquod
multùm fuerit elongatũ ab axe: non erit certa formæ cõprehenſio. Vnde ali quando in hoc ſitu Pe-
trus æſtimabitur Martinus, aliquãdo equus æſtimabitur eſſe aſinus. Et in hac incertitudine forſan
eligetur ueritas, forſan falſitas. Cum enim in hoc ſtatu incertum ſit iudiciũ: caſualis electio erit. Ac-