3933OPTIC AE LIBER II.
feſtæ & certæ in anima.
Et propter hoc non ſentitur qualitas comprehenſionis ueritatis plurium
propoſitionum uerarum, quæ comprehenduntur per cognitionem: Et radix affirmationis ueritatis
earum eſt per rationem apud earum euentum. Quoniam quando iſtæ propoſitiones eueniunt
uirtuti diſtinctiuæ, ſtatim iudicat, quòd ſint ueræ per cognitionem: ſed apud cognitionem non in-
quirit qualiter affirmata fuerit prius ueritas, neque inquirit, qualiter comprehendit, quòd ueræ ſint
apud euentum earum. Et etiam pari modo argumentum, per quod comprehendit uirtus diſtincti-
ua qualitatem comprehenſionis eius ad illud, quod comprehendit, non eſt argumentum in fine ue-
locitatis, ſed indiget conſideratione, quoniam comprehenſiones diuerſantur, & quædam ſunt per
naturam intellectus, & quædam per cognitionem, & quædam per conſiderationem & diſtinctio-
nem. Comprehenſio ergo qualitatis comprehenſionis, & quæ coprehenſio eiuſmodi cõprehenſio-
nis eſt, non eſt, niſi per argumentum & diſtinctionem non uelocem. Et propter hoc non apparet
multoties qualitas comprehenſionis rerum uiſibilium, quæ comprehenduntur ratione apud com-
prehenſionem. Et etiam eſt homo natus ad diſtinguendum ſine difficultate, & arguendum ſine la-
bore, & non percipit, quod arguit, niſi quando arguit cum difficultate, quando uerò non utitur dif-
ficultate, & cognitione, non percipit, quod arguit. Argumenta ergo aſſueta, quorum propoſitiones
ſunt manifeſtæ, & non indigent difficultate, ſunt in homine naturaliter: & propter hoc percipit,
quando comprehendit concluſiones eorum, quòd comprehendat ipſas per argumentum. Et ſigni-
ficatio eſt, quòd homo natus eſt ad arguendum, quòd ipſe arguit, & non percipit quòd arguit, quod
apparet in pueris in primo incremento: quoniam ipſi comprehendunt plures res, ſicut homo per-
fectus, & diſtinguens, & utuntur multis operationibus per diſtinctionem: uerbi gratia: Puer quan-
do ei demonſtrantur duo ex eodem genere, ſicut duo poma, & fuerit unum pulchrius alio, accipiet
pulchrius, & dimittet alterum, ſed electio rei pulchrioris non eſt, niſi per comparationem alterius
ad alterum: & comprehenſio pulchri, quòd ſit pulchrum, & fœdi, quòd ſit fœdum: & ſimiliter quan
do elegerit pulchrius alio pulchro minoris pulchritudinis, ſignificat quòd non elegit ipſum, niſi
poſt comparationem unius ad alterum, & comprehenſionem formæ cuiuslibet eorum, & compre-
henſionem argumenti pulchritudinis pulchrioris ſuper minus pulchrum: & electio pulchrioris
non eſt, niſi per propoſitionem uniuerſalem dicentem: Quòd pulchrius eſt, melius eſt: & quod eſt
melius, dignius eſt ad eligendum: ergo ipſe utitur hac propoſitione, & non percipit, quòd utatur ea.
Et cum ita ſit: puer ergo arguit & diſtinguit: & non eſt dubium, quòd puer neſcit, quod eſt argumen
tum, neque percipit quando arguit, utrum arguat, aut non: & ſi quis etiam intenderet ipſum inſtrue
re, quid ſit argumentum, uel arguere, non intelligeret. Et quia puer arguit, & neſcit, quid ſit argu-
mentum, anima ergo humana nata eſt ad arguendum ſine difficultate & labore, & non percipit ho-
mo apud comprehenſionem rei, quòd ſit huiuſmodi, quòd ſit per argumentum. Sed intentiones,
quæ comprehenduntur ratione, non ſunt, niſi intentiones manifeſtæ, quarum propoſitiones ſunt
ualde manifeſtæ: intentiones uerò, quarum propoſitiones non ſunt ualde manifeſtæ, & quarum ar-
gumenta indigent difficultate, quando comprehenduntur ab homine, fortè percipit, quòd compre
hendit ipſas per rationem, quando fuerint illæ ueræ diſtinctionis. Iam ergo declaratum eſt ex omni
quod diximus, quòd quædam intentiones, quæ comprehenduntur per uiſum, comprehenduntur
ſolo ſenſu, & quædam per diſtinctionem, & quædam per cognitionem, & argumentum, & rationem
& poſitionem: & quòd qualitas comprehenſionis intentionum particularium per uiſum, non appa
ret in maiori parte propter uelocitatem iſtius, quod comprehenditur per cognitionem, & propter
uelocitatem argumenti, per quod comprehenduntur intentiones uiſibiles: & quòd uirtus diſtincti
ua eſt nata ad arguendum ſine labore & difficultate, ſed natura & conſuetudine, & non indiget ar-
gumentatione iteranda illa uirtus in comprehenſione alicuius intentionum particulariũ, quę mu
toties fuerint uiſæ.
propoſitionum uerarum, quæ comprehenduntur per cognitionem: Et radix affirmationis ueritatis
earum eſt per rationem apud earum euentum. Quoniam quando iſtæ propoſitiones eueniunt
uirtuti diſtinctiuæ, ſtatim iudicat, quòd ſint ueræ per cognitionem: ſed apud cognitionem non in-
quirit qualiter affirmata fuerit prius ueritas, neque inquirit, qualiter comprehendit, quòd ueræ ſint
apud euentum earum. Et etiam pari modo argumentum, per quod comprehendit uirtus diſtincti-
ua qualitatem comprehenſionis eius ad illud, quod comprehendit, non eſt argumentum in fine ue-
locitatis, ſed indiget conſideratione, quoniam comprehenſiones diuerſantur, & quædam ſunt per
naturam intellectus, & quædam per cognitionem, & quædam per conſiderationem & diſtinctio-
nem. Comprehenſio ergo qualitatis comprehenſionis, & quæ coprehenſio eiuſmodi cõprehenſio-
nis eſt, non eſt, niſi per argumentum & diſtinctionem non uelocem. Et propter hoc non apparet
multoties qualitas comprehenſionis rerum uiſibilium, quæ comprehenduntur ratione apud com-
prehenſionem. Et etiam eſt homo natus ad diſtinguendum ſine difficultate, & arguendum ſine la-
bore, & non percipit, quod arguit, niſi quando arguit cum difficultate, quando uerò non utitur dif-
ficultate, & cognitione, non percipit, quod arguit. Argumenta ergo aſſueta, quorum propoſitiones
ſunt manifeſtæ, & non indigent difficultate, ſunt in homine naturaliter: & propter hoc percipit,
quando comprehendit concluſiones eorum, quòd comprehendat ipſas per argumentum. Et ſigni-
ficatio eſt, quòd homo natus eſt ad arguendum, quòd ipſe arguit, & non percipit quòd arguit, quod
apparet in pueris in primo incremento: quoniam ipſi comprehendunt plures res, ſicut homo per-
fectus, & diſtinguens, & utuntur multis operationibus per diſtinctionem: uerbi gratia: Puer quan-
do ei demonſtrantur duo ex eodem genere, ſicut duo poma, & fuerit unum pulchrius alio, accipiet
pulchrius, & dimittet alterum, ſed electio rei pulchrioris non eſt, niſi per comparationem alterius
ad alterum: & comprehenſio pulchri, quòd ſit pulchrum, & fœdi, quòd ſit fœdum: & ſimiliter quan
do elegerit pulchrius alio pulchro minoris pulchritudinis, ſignificat quòd non elegit ipſum, niſi
poſt comparationem unius ad alterum, & comprehenſionem formæ cuiuslibet eorum, & compre-
henſionem argumenti pulchritudinis pulchrioris ſuper minus pulchrum: & electio pulchrioris
non eſt, niſi per propoſitionem uniuerſalem dicentem: Quòd pulchrius eſt, melius eſt: & quod eſt
melius, dignius eſt ad eligendum: ergo ipſe utitur hac propoſitione, & non percipit, quòd utatur ea.
Et cum ita ſit: puer ergo arguit & diſtinguit: & non eſt dubium, quòd puer neſcit, quod eſt argumen
tum, neque percipit quando arguit, utrum arguat, aut non: & ſi quis etiam intenderet ipſum inſtrue
re, quid ſit argumentum, uel arguere, non intelligeret. Et quia puer arguit, & neſcit, quid ſit argu-
mentum, anima ergo humana nata eſt ad arguendum ſine difficultate & labore, & non percipit ho-
mo apud comprehenſionem rei, quòd ſit huiuſmodi, quòd ſit per argumentum. Sed intentiones,
quæ comprehenduntur ratione, non ſunt, niſi intentiones manifeſtæ, quarum propoſitiones ſunt
ualde manifeſtæ: intentiones uerò, quarum propoſitiones non ſunt ualde manifeſtæ, & quarum ar-
gumenta indigent difficultate, quando comprehenduntur ab homine, fortè percipit, quòd compre
hendit ipſas per rationem, quando fuerint illæ ueræ diſtinctionis. Iam ergo declaratum eſt ex omni
quod diximus, quòd quædam intentiones, quæ comprehenduntur per uiſum, comprehenduntur
ſolo ſenſu, & quædam per diſtinctionem, & quædam per cognitionem, & argumentum, & rationem
& poſitionem: & quòd qualitas comprehenſionis intentionum particularium per uiſum, non appa
ret in maiori parte propter uelocitatem iſtius, quod comprehenditur per cognitionem, & propter
uelocitatem argumenti, per quod comprehenduntur intentiones uiſibiles: & quòd uirtus diſtincti
ua eſt nata ad arguendum ſine labore & difficultate, ſed natura & conſuetudine, & non indiget ar-
gumentatione iteranda illa uirtus in comprehenſione alicuius intentionum particulariũ, quę mu
toties fuerint uiſæ.
14. È uiſibili ſæpi{us} uiſoremanet in animo gener alis notio, qua quodlibet uiſibile ſimile per-
cipitur & cognoſcitur. 61 p 3.
cipitur & cognoſcitur. 61 p 3.
ET comprehenduntur etiam intentiones, quæ multoties fuerint uiſæ, ratione & diſtinctione,
quæ ſunt in anima, ita quòd homo non percipit quietem illarum, neque quies illarum habe
principium ſenſibile, quoniam habet experientia, quòd comprehendit uiſibilia: & experien-
tia eſt in eo quædam diſtinctio, & præcipuè diſtinctio, per quam comprehenduntur intentiones
ſenſib iles: Ipſe ergo comprehendit intentiones ſenſibiles ratione & diſtinctione, & acquirit inten-
tiones ſenſibilium. Et multoties redduntur ipſæ intentiones ſenſibiles illi ſucceſsiuè, quouſq; quie-
ſcant in eius anima: ita etiam ut non percipiat quietem earum: & ſic quando uenerit ipſa intentio
particularis, quæ quieuerit in anima eius, cõprehendet eam apud eius euentũ per cognitionẽ, neq;
tamẽ percipit qualitatẽ comprehenſionis, neq; qualitatẽ cognitionis, neq; qualiter quieuerit in ani
ma eius, cognitio ipſius intentiõis. Oẽs ergo intentiões particulares, quę cõprehenduntur ratione,
& diſtinctiõe, & multoties redduntur, iam cõprehenſæ ſunt ab homine in præterito tẽpore, & quie
uerũt in anima, & facta eſt forma uniuerſalis quieſcẽs ex qualibet intentione particulariũ. Compre
henduntur ergo intentiones iſtæ ſine argumentatione iteranda, quã primò fecit, & ſine ratione, per
quã cõprehenſa eſt ueritas illius intentionis, & ſine cõprehenſione qualitatis cõprehenſionis ipſius
apud comprehenſionẽ, & ſine cõprehenſione qualitatis cognitionis apud comprehenſionem, & ni-
hil remanet argumentatione iteranda indigens, niſi conſiderare intentiones particulares, quæ ſunt
quæ ſunt in anima, ita quòd homo non percipit quietem illarum, neque quies illarum habe
principium ſenſibile, quoniam habet experientia, quòd comprehendit uiſibilia: & experien-
tia eſt in eo quædam diſtinctio, & præcipuè diſtinctio, per quam comprehenduntur intentiones
ſenſib iles: Ipſe ergo comprehendit intentiones ſenſibiles ratione & diſtinctione, & acquirit inten-
tiones ſenſibilium. Et multoties redduntur ipſæ intentiones ſenſibiles illi ſucceſsiuè, quouſq; quie-
ſcant in eius anima: ita etiam ut non percipiat quietem earum: & ſic quando uenerit ipſa intentio
particularis, quæ quieuerit in anima eius, cõprehendet eam apud eius euentũ per cognitionẽ, neq;
tamẽ percipit qualitatẽ comprehenſionis, neq; qualitatẽ cognitionis, neq; qualiter quieuerit in ani
ma eius, cognitio ipſius intentiõis. Oẽs ergo intentiões particulares, quę cõprehenduntur ratione,
& diſtinctiõe, & multoties redduntur, iam cõprehenſæ ſunt ab homine in præterito tẽpore, & quie
uerũt in anima, & facta eſt forma uniuerſalis quieſcẽs ex qualibet intentione particulariũ. Compre
henduntur ergo intentiones iſtæ ſine argumentatione iteranda, quã primò fecit, & ſine ratione, per
quã cõprehenſa eſt ueritas illius intentionis, & ſine cõprehenſione qualitatis cõprehenſionis ipſius
apud comprehenſionẽ, & ſine cõprehenſione qualitatis cognitionis apud comprehenſionem, & ni-
hil remanet argumentatione iteranda indigens, niſi conſiderare intentiones particulares, quæ ſunt