198LIBER
tres familia℞ inducerẽtur ad infinitas ſumptuũ ꝓfuſiões, &
ut ex bonis eii-
cerent{ur}, ipſi architecti pœnæ timore coacti diligẽtius modũ impẽſarũ ra-
tiocinãtes explicarent, vti patres familia℞ ad id, qđ p̃ parauiſſent, ſeu pau-
lo amplius adiicientes, ædificia expedirent, Nã qui q̈dringẽta ad opus pñt
parare, ſi adiiciãt cẽtum habẽdo ſpẽ perfectionis, delectationibus tenẽtur.
Qui aũt adiectione dimidia, aut ampliore ſumptu onerãtur, amiſſa ſpe, &
impenſa abiecta, fractis rebus & animis, deſiſtere cogũtur. Nec ſolũ id vitiũ
in ædificiis, ſed etiã in muneribus, quæ a magiſtratibus foro gladiato℞ ſce-
niſ ludo℞ dant{ur}, quibus nec mora, ne expectatio cõcedit{ur}, ſed neceſſitas
finito tẽpore ꝑficere cogit, vti ſunt ſedes ſpectaculo℞, uelorũ inductiões,
& ea oĩa, quæ ſcenicis moribus per machinationẽ ad ſpectationes populo
cõparãtur. In his vero opus eſt prudẽtia diligẽti & ingenii doctiſſimi cogi
tatu, ꝙ nihil eo℞ ꝑficit{ur} ſine machinatione, Studiorũ uario ac ſolerti uigo
re. I git{ur} quoniã hæc ita ſunt tradita & cõſtituta nõ uidet{ur} eſſe alienũ, vti cau
te ſumma diligẽtia anteꝗ̃ inſtituãtur opera, eo℞ expediãtur ratiões. Ergo
quoniã ne lex ne mo℞ inſtitutio id põt cogere, & quotannis & præto-
res & ædiles ludorum cã machinationes præparare debent, uiſum mihi eſt
imperator non eſſe alienũ, quoniã de ædificiis in prioribus uoluminib{us} ex-
poſui, in hoc qui finitionem ſummam corporis habet cõſtitutã, q̃ ſint prin
cipia machinarum ordinata præceptis explicare.
cerent{ur}, ipſi architecti pœnæ timore coacti diligẽtius modũ impẽſarũ ra-
tiocinãtes explicarent, vti patres familia℞ ad id, qđ p̃ parauiſſent, ſeu pau-
lo amplius adiicientes, ædificia expedirent, Nã qui q̈dringẽta ad opus pñt
parare, ſi adiiciãt cẽtum habẽdo ſpẽ perfectionis, delectationibus tenẽtur.
Qui aũt adiectione dimidia, aut ampliore ſumptu onerãtur, amiſſa ſpe, &
impenſa abiecta, fractis rebus & animis, deſiſtere cogũtur. Nec ſolũ id vitiũ
in ædificiis, ſed etiã in muneribus, quæ a magiſtratibus foro gladiato℞ ſce-
niſ ludo℞ dant{ur}, quibus nec mora, ne expectatio cõcedit{ur}, ſed neceſſitas
finito tẽpore ꝑficere cogit, vti ſunt ſedes ſpectaculo℞, uelorũ inductiões,
& ea oĩa, quæ ſcenicis moribus per machinationẽ ad ſpectationes populo
cõparãtur. In his vero opus eſt prudẽtia diligẽti & ingenii doctiſſimi cogi
tatu, ꝙ nihil eo℞ ꝑficit{ur} ſine machinatione, Studiorũ uario ac ſolerti uigo
re. I git{ur} quoniã hæc ita ſunt tradita & cõſtituta nõ uidet{ur} eſſe alienũ, vti cau
te ſumma diligẽtia anteꝗ̃ inſtituãtur opera, eo℞ expediãtur ratiões. Ergo
quoniã ne lex ne mo℞ inſtitutio id põt cogere, & quotannis & præto-
res & ædiles ludorum cã machinationes præparare debent, uiſum mihi eſt
imperator non eſſe alienũ, quoniã de ædificiis in prioribus uoluminib{us} ex-
poſui, in hoc qui finitionem ſummam corporis habet cõſtitutã, q̃ ſint prin
cipia machinarum ordinata præceptis explicare.
Demachina quid ſit & eius ab organo differentia origine
& neceſſitate. # Caput. # I.
& neceſſitate. # Caput. # I.
Machina eſt cõtinens ex materia cõiunctio, maximas ad onerum motus ha-
bens uirtutes, Ea mouetur ex arte circulorum rotũdationibus quam græci
κυκλικΗעκιעΗσιע appellãt, Eſt autem unum genus ſcanſorium quod græce
ἀκροβαΤικὸע dicitur, alterum ſpiritale, quod apud eos ΠνεμαΤικὸν appel-
latur, tertiũ tractorium, id autẽ græci βα\’ναυσοע uocãt, Scãſorium autẽ eſt cũ
machinæ ita fuerint collocatæ, ut ad altitudinem tignis ſtatutis & trãſuerſa
riis colligatis ſine periculo ſcãdatur ad apparatus ſpectationẽ, Spiritale eſt
cum ſpiritus expræſſionibus impulſus, & plagæ uoceſ organicos expri-
muntur, Tractorium uero cum onera machinis pertrahuntur, aut ad alti-
tudinẽ ſublata collocãtur, Scãſoria ratio nõ arte ſed audacia gloriat{ur}, Ea ca-
tenationibus & tranſuerſariis & plexis colligatiõibus & eriſmatum fulctu
ris cõtinetur, Quæ aũt ſpirit{us} poteſtate aſſumit ingreſſus, elegantes artis ſub
tilitatibus cõſequitur effectus, Tractoria autẽ maiores & magnificẽtia ple-
nas habet ad utilitatem opportunitates, & in agendo cum prudentia ſum-
mas uirtutes, Ex his ſũt alia quæ mechanicos, alia quæ organicos mouẽtur,
Inter machinas & organa id uidet{ur} eſſe diſcrimen, ꝙ machin{æ} pluribus ope
ribus aut ui maiore cogũtur effectus habere, uti baliſtæ torcularium præ
la, Organa autẽ unins operæ, prudenti tactu perficiunt, quod propoſitũ ẽ,
uti ſcorpionis, ſeu aniſocyclorum verſationes. Ergo & organa &
bens uirtutes, Ea mouetur ex arte circulorum rotũdationibus quam græci
κυκλικΗעκιעΗσιע appellãt, Eſt autem unum genus ſcanſorium quod græce
ἀκροβαΤικὸע dicitur, alterum ſpiritale, quod apud eos ΠνεμαΤικὸν appel-
latur, tertiũ tractorium, id autẽ græci βα\’ναυσοע uocãt, Scãſorium autẽ eſt cũ
machinæ ita fuerint collocatæ, ut ad altitudinem tignis ſtatutis & trãſuerſa
riis colligatis ſine periculo ſcãdatur ad apparatus ſpectationẽ, Spiritale eſt
cum ſpiritus expræſſionibus impulſus, & plagæ uoceſ organicos expri-
muntur, Tractorium uero cum onera machinis pertrahuntur, aut ad alti-
tudinẽ ſublata collocãtur, Scãſoria ratio nõ arte ſed audacia gloriat{ur}, Ea ca-
tenationibus & tranſuerſariis & plexis colligatiõibus & eriſmatum fulctu
ris cõtinetur, Quæ aũt ſpirit{us} poteſtate aſſumit ingreſſus, elegantes artis ſub
tilitatibus cõſequitur effectus, Tractoria autẽ maiores & magnificẽtia ple-
nas habet ad utilitatem opportunitates, & in agendo cum prudentia ſum-
mas uirtutes, Ex his ſũt alia quæ mechanicos, alia quæ organicos mouẽtur,
Inter machinas & organa id uidet{ur} eſſe diſcrimen, ꝙ machin{æ} pluribus ope
ribus aut ui maiore cogũtur effectus habere, uti baliſtæ torcularium præ
la, Organa autẽ unins operæ, prudenti tactu perficiunt, quod propoſitũ ẽ,
uti ſcorpionis, ſeu aniſocyclorum verſationes. Ergo & organa &