1extat, ſic chalybs immodicè ſiccus, duruſ
que ac tenuis, eo medicamento reddatur.
Quodcunque tale eſt, ferrum vt lignum ſe
care poteſt. Vtilius multò quod inuenit Ga
leaz Rubeus amicus meus, vt ferrus thorax
igneum ſuſtineret tormentum. Tantum po
teſt ars: iam vbi rationem conceperis, deſi
nes admirari. Eadem eſt durities, vbi eadem
materia eſt, & aliquando validior vbi coa
cta fuerit hæc, conduplicata atque ſæpius mul
tiplicata: velut faſciculus lignorum contu
maciſſimum reddit ferrum: longis igitur
ictibus ac via aquarum denſum ferrum quan
vis tenue, eò quòd terreum, aqueumque
excrementum per ignes conſumat, neceſſe
eſt inuiolatum reddi ad quoſcunque penè
ictus, paruarum verò machinarum ſemper.
Sunt chalybis, ferriue genera nobiliſſima,
quæ aurum æquato pondere pretio vincunt,
Agiambina, Azimina, Charmanina, Da
maſnena, omnia à regionibus quæ nunc
ſic materna noſtra lingua vocantur, nomen
ſumpſerunt. Suadet mihi regionem etiam
aliquid addere præter artem, quòd cùm
Virgilij tempore paſſim in Italia, Germa
nia, Hiſpaniaque chalybs haberetur, ille ta
men dixerit, At Chalybes nudi ferrum: vt
ſuſpicer eos inter ſupradictos populos con
tineri. Exeditur tam chalybs, quàm ferrum
à mari ob ſalis non ſolùm vim, ſed æſtum:
atque ventos: vt in Diomedeæ inſulæ cla
tratis, tum loricis thoracibus armiſque
aliis videre licet, nec eſt remedio locus ni à
vapore arceantur.
que ac tenuis, eo medicamento reddatur.
Quodcunque tale eſt, ferrum vt lignum ſe
care poteſt. Vtilius multò quod inuenit Ga
leaz Rubeus amicus meus, vt ferrus thorax
igneum ſuſtineret tormentum. Tantum po
teſt ars: iam vbi rationem conceperis, deſi
nes admirari. Eadem eſt durities, vbi eadem
materia eſt, & aliquando validior vbi coa
cta fuerit hæc, conduplicata atque ſæpius mul
tiplicata: velut faſciculus lignorum contu
maciſſimum reddit ferrum: longis igitur
ictibus ac via aquarum denſum ferrum quan
vis tenue, eò quòd terreum, aqueumque
excrementum per ignes conſumat, neceſſe
eſt inuiolatum reddi ad quoſcunque penè
ictus, paruarum verò machinarum ſemper.
Sunt chalybis, ferriue genera nobiliſſima,
quæ aurum æquato pondere pretio vincunt,
Agiambina, Azimina, Charmanina, Da
maſnena, omnia à regionibus quæ nunc
ſic materna noſtra lingua vocantur, nomen
ſumpſerunt. Suadet mihi regionem etiam
aliquid addere præter artem, quòd cùm
Virgilij tempore paſſim in Italia, Germa
nia, Hiſpaniaque chalybs haberetur, ille ta
men dixerit, At Chalybes nudi ferrum: vt
ſuſpicer eos inter ſupradictos populos con
tineri. Exeditur tam chalybs, quàm ferrum
à mari ob ſalis non ſolùm vim, ſed æſtum:
atque ventos: vt in Diomedeæ inſulæ cla
tratis, tum loricis thoracibus armiſque
aliis videre licet, nec eſt remedio locus ni à
vapore arceantur.
Chalybis fer
riue genera
nobiliſſima.
riue genera
nobiliſſima.
Arte verò ferrum repurgari, & nobile
reddi, Ariſtoteles in Meteoris docet, dicens:
Ferrum ſæpius excoctum repurgatur: &
quod illi ineſt terrei, tranſit in ſquamam,
ipſum verò tranſit in chalybem. Verùm hoc
refugiunt artifices, quòd quantò plus abſce
dat ſquamæ, eo ferrum minus reddatur &
leuius. Conſtat tamen paucis additis in ali
quod ex ſupradictis generibus nobiliſſimis
hac arte tranſire. Nam cùm purius, ac du
rius, ac leuius fiat, euadit & ſubtilius, atque
ideo denſius. Denſum autem dupliciter, aliud
vt plumbum, aliud autem vt agallochum,
hoc autem vt ferrum.
reddi, Ariſtoteles in Meteoris docet, dicens:
Ferrum ſæpius excoctum repurgatur: &
quod illi ineſt terrei, tranſit in ſquamam,
ipſum verò tranſit in chalybem. Verùm hoc
refugiunt artifices, quòd quantò plus abſce
dat ſquamæ, eo ferrum minus reddatur &
leuius. Conſtat tamen paucis additis in ali
quod ex ſupradictis generibus nobiliſſimis
hac arte tranſire. Nam cùm purius, ac du
rius, ac leuius fiat, euadit & ſubtilius, atque
ideo denſius. Denſum autem dupliciter, aliud
vt plumbum, aliud autem vt agallochum,
hoc autem vt ferrum.
Sed ſunt præter hæc artificioſa metallo
rum genera, quędam minus vulgata, vt quod
ex argenti partibus duabus atque vna plum
bi conſtat, ad ſpecula fabricanda optima.
Sicut ſi in treis aurum ſupponatur, meliora
in eo genere euadunt. Et bracteæ, quæ gem
mis ſupponuntur, auro, argento, æreque con
ſtant, ſuperponunturque prunis, ſuſpenſæ
tamen ne tangant, inde ex varia illorum pro
portione diuerſorum colorum ſplendorem
accipiant. Quæ carbunculum excipiunt,
ære & auri parte vigeſimaquarta conſtant,
vnde nullæ minus diuturnæ. Aurichalcum
etiam fit nobiliſſimum, auro pulchritudine
par. Calaminaris lapis ſeu magneſia, argen
tum, & æs cyprium, vel illius loco æs addito
vitro. Superponitur vitrum, ne magneſia
euaneſcat: nec ſemel addidiſſe contentus
eris vitrum atque magneſiam. Hîc argen
tum pro albo plumbo, magneſiam pro cad
mia, cyprium æs pro communi ære ſubii
cimus, repetimuſque magneſiam ac vitrum.
Fiunt ex his vaſa præcipui vſus, ſed & ex
metallis omnibus, quæ in cuſtodita parum
durant. Tribus modis franguntur: ignis ea
colliquat, terebrat & fragilia reddit argen
tum viuum. Percuſſa aut pondere preſſa fle
ctuntur. Flexa rimam ducunt, aut rumpun
tur. Ne flectantur dum lauantur, curæ ſit vt
terna, quaternave ſimul lauentur: primoque
purgato, poſtremum anteponatur: atque ita
mutata vice, & omnibus ex æquo ſimul
compreſſionem ſuſtinentibus, omnia deter
guntur abſque vitio flexuræ. Quòd ſi flexu
ram duxerint, illicò malleolo ſenſim emen
dentur: ſicque æterna manent.
rum genera, quędam minus vulgata, vt quod
ex argenti partibus duabus atque vna plum
bi conſtat, ad ſpecula fabricanda optima.
Sicut ſi in treis aurum ſupponatur, meliora
in eo genere euadunt. Et bracteæ, quæ gem
mis ſupponuntur, auro, argento, æreque con
ſtant, ſuperponunturque prunis, ſuſpenſæ
tamen ne tangant, inde ex varia illorum pro
portione diuerſorum colorum ſplendorem
accipiant. Quæ carbunculum excipiunt,
ære & auri parte vigeſimaquarta conſtant,
vnde nullæ minus diuturnæ. Aurichalcum
etiam fit nobiliſſimum, auro pulchritudine
par. Calaminaris lapis ſeu magneſia, argen
tum, & æs cyprium, vel illius loco æs addito
vitro. Superponitur vitrum, ne magneſia
euaneſcat: nec ſemel addidiſſe contentus
eris vitrum atque magneſiam. Hîc argen
tum pro albo plumbo, magneſiam pro cad
mia, cyprium æs pro communi ære ſubii
cimus, repetimuſque magneſiam ac vitrum.
Fiunt ex his vaſa præcipui vſus, ſed & ex
metallis omnibus, quæ in cuſtodita parum
durant. Tribus modis franguntur: ignis ea
colliquat, terebrat & fragilia reddit argen
tum viuum. Percuſſa aut pondere preſſa fle
ctuntur. Flexa rimam ducunt, aut rumpun
tur. Ne flectantur dum lauantur, curæ ſit vt
terna, quaternave ſimul lauentur: primoque
purgato, poſtremum anteponatur: atque ita
mutata vice, & omnibus ex æquo ſimul
compreſſionem ſuſtinentibus, omnia deter
guntur abſque vitio flexuræ. Quòd ſi flexu
ram duxerint, illicò malleolo ſenſim emen
dentur: ſicque æterna manent.
65[Figure 65]
ABSOLVTA metallorum ratio
ne, ſupereſt vt de Lapidibus
loquamur. Sunt autem omnia
illorum genera quinque nu
mero, gemma, marmor, eos, ſi
lex, & ſaxum. Præter hæc ſunt factitij lapi
des, de quibus naturalium ſermone abſoluto
dicemus. Gemmam vulgi more nunc appel
lamus, lapidem omnem nitentem, natura
rarum atque paruum. Raritate lapilli om
nes littoris excluduntur: paruitate marmora
quæ nitent, & quorum genera quædam ra
ra ſunt inuentu, quæ tamen non ſunt gem
mæ, quia parua non ſunt, ſed in vnoquoque
genere eximiæ magnitudinis quædam in
ueniuntur. Nitere etiam diximus: nam lima
cius ac borax parui lapilli ſunt, & rari non
tamen gemmæ, neque nitent: aut ſi nitent parum
nitent. Hoc igitur modo margaritæ etiam,
& coralli, & turcheſiæ, & lapides om
nes non in Oriente nati, vt carbunculus
& chryſolithus Germanicus, tum etiam to
pazius Orientalis, cerulæuſque lapis, de quo
ſuprà loquuti ſumus, necnon & ſmarag
dus, tum etiam cryſtallus, quamvis li
mam vix ſentiant, gemmæ veræ non ſunt:
nam veræ dicuntur hæ ſolùm quæ eam pe
nitus non ſentiunt: atque ea de cauſa omnes
quas nuper adiecimus gemmas verè nominare
non liceat Dicantur igitur hæ ſimilitudine
gemmæ: quæ verò nitent, & limam non ſentiunt,
gemmæ: quæ autem ſentiunt & nitent, non
ne, ſupereſt vt de Lapidibus
loquamur. Sunt autem omnia
illorum genera quinque nu
mero, gemma, marmor, eos, ſi
lex, & ſaxum. Præter hæc ſunt factitij lapi
des, de quibus naturalium ſermone abſoluto
dicemus. Gemmam vulgi more nunc appel
lamus, lapidem omnem nitentem, natura
rarum atque paruum. Raritate lapilli om
nes littoris excluduntur: paruitate marmora
quæ nitent, & quorum genera quædam ra
ra ſunt inuentu, quæ tamen non ſunt gem
mæ, quia parua non ſunt, ſed in vnoquoque
genere eximiæ magnitudinis quædam in
ueniuntur. Nitere etiam diximus: nam lima
cius ac borax parui lapilli ſunt, & rari non
tamen gemmæ, neque nitent: aut ſi nitent parum
nitent. Hoc igitur modo margaritæ etiam,
& coralli, & turcheſiæ, & lapides om
nes non in Oriente nati, vt carbunculus
& chryſolithus Germanicus, tum etiam to
pazius Orientalis, cerulæuſque lapis, de quo
ſuprà loquuti ſumus, necnon & ſmarag
dus, tum etiam cryſtallus, quamvis li
mam vix ſentiant, gemmæ veræ non ſunt:
nam veræ dicuntur hæ ſolùm quæ eam pe
nitus non ſentiunt: atque ea de cauſa omnes
quas nuper adiecimus gemmas verè nominare
non liceat Dicantur igitur hæ ſimilitudine
gemmæ: quæ verò nitent, & limam non ſentiunt,
gemmæ: quæ autem ſentiunt & nitent, non