1uant ad experimentorum veritatem aſſe
quendam. Seu igitur ſolis ac ſyderum radios
per ſe calidos dixeris, ſeu ipſos non calidos,
ſed calefacere, nobis ex æquo ſatisfactum
erit. Mihi autem videtur, calorem eſſe ſub
ſtantiam radij ſideris: nec tamen calorem
hunc, cùm à lumine ſit inſeparabilis, qua
litatem eſſe, quæ corrumpatur. Nec enim
calor, qui in elementis aut miſtis excipitur,
eſt cœleſtis, ſed cœleſtis imago ſolùm: igi
tur vt lux propria eſt ſideribus, ita calor, cui
nullum eſt frigus contrarium, ſed frigus ſo
la caloris priuatio eſt. Verùm dices: Si mo
tus, caloris cauſa eſt, cur in lecto, & dum
maximè quieſcimus, maximè calemus? Ve
rùm motus calorem excitat, refrigerat au
tem dum locum mutando nos aëri frigidio
ri exponit. Itaque in hyeme magnus mo
tus excalefacit, exiguus refrigerat. Sed di
ces: Cur autem frigent, qui quieſcunt, in
lecto autem calent? Videtur autem aliquid
conferre pluma, aut cottum, vel lana, quæ
in lectis habentur. Verùm cauſa præcipua
eſt, quia non mutatur aër, qui nos tangit
ſub culcitra collectus: extra autem lectum
quieſcentibus aër mouetur. Ex motu autem
bifariam refrigeratur homo, tum quia aër
calefactus circum nos manens recedit, tum
quia motus (vt dictum eſt) refrigerat aërem.
Sed ad lucis ac luminis hiſtoriam redeo. Lu
men igitur eſt lucis ſimilitudo, quæ clari
tas in ſe, & caloris ſubſtantiam adeò habet
annexam, vt propè nihil ſit aliud. Ob hoc
clariſſima ſydera etiam calidiſſima, vt Sol,
Canis vterque, & Iupiter: non igitur lu
men, & claritas, & calor tres ſunt res, ſed
vna, diuerſorum comparatione, diuerſa
nomina, & etiam diuerſam imaginem re
præſentationem ſuſcipiens. Lux verò à qua
lumen profluit, claritas eſt ex illius tertio
genere: vtque in perſpicuo corpore à luce
fit lumen, ita in opaco color: & ipſa hæc
omnia ſui ſpeciem producunt: nam per pra
ta ambulantes, virides facies habere viden
tur. Potens igitur color cum hæc faciat in
aëre libero, quid in obſcuro faciet? vbi hæc
ſola lux ſit vitioſa, atque alieno colore in
fecta. Sic igitur lucerna ex aqua ardente ſo
la, & ſale repræſentat ( dum omnis alia ab
ſit lux ) facies pallidas, vt mortuorum: hoc
enim expertus ſum. Et eadem ratione, ſi in
lampades virides oleum viride accendatur
(quod referunt fieri vna immatura in oleo
tandiu contenta, vt matureſcat ſub Sole) vi
ridia omnia apparebunt. Quid amplius, lu
cerna vitrea concluſa vndique colorem trans
fert validum, lumine in ea accenſo ad obie
ctas res. Sunt autem validi colores, niger, vi
ridis, albus, rubeus, cyaneus ſeu cœleſtis.
Ignis autem expreſſiùs hoc facere poteſt, &
longè maiora, vt ſerpentum imagines re
præſentare. Oportet autem vt potentia talis
ſit, & à fumo proprio ad rerum imagines
repræſentandas adiuuetur. Ergo lumen colo
rem, & magnitudinem, & formam mutare
poteſt, vt trabes ſerpentes videantur, alienam
tamen figuram recipere nequeunt. Neque
enim (vt dicunt) homines abſque capitibus
videri poſſunt, aut cum canino capite: ſed ſi
lumen capita abſcondet, abſcondet & reli
qua. Neque formam mutare poteſt ſecun
dum luminis naturam, ſi pro forma figura
intelligatur. Quod verò occulta fit vi, aut
omninò non fiet, aut rariſſimè. Videntur au
tem mutari non ſolùm propria, ſed etiam
communia ſenſibilia: ac quædam eorum ma
gis ac faciliùs, vt magnitudo, numerus, quies,
motus, ac figura. Etenim in quadratis fora
minibus quædam rotunda videntur, quia
non per ſe ſentiuntur, nec adeò exquiſitè,
nec adeò vehementer in ſenſum imprimunt:
lumen autem, & calor viſus ſunt propria.
Verùm de coloribus ſuo loco dicemus, nunc
de lumine, & repræſentationibus tractatio
eſt. Eſt autem ( vt dictum eſt ) lumen lucis
imago in corpore perſpicuo. Perſpicuum au
tem triplex: quoddam æquale, quoddam inæ
quale, ſeu in partibus ſuis diuerſum, & quod
dam ſola ſuperficie, cuiuſmodi ſunt ſpecula.
Hoc autem nitorem dicimus. In perſpicuo
æquali lumen rectà procedit, in inæquali au
tem frangitur, à tenui reflectitur. Iuxta hoc
igitur conſtat, tres tantùm eſſe ſpecies lu
minis, rectam, reflexam, & refractam. Re
cta oſtendit res vt ſunt, refracta mutatas, re
flexa velut à ſpeculis debiles. Miſcentur
quandoque hæc, veluti cùm à craſſiore vi
tro oppoſito plumbo lumen ſimile refran
gitur, ac reflectitur. Optima igitur è chaly
be, vel argento ſpecula, de quibus inferiùs
agetur, docebimus, non è vitro, cryſtalló
ve: quamvis aliter homines credant. Sed
quia quæ è metallo ſunt, facilè vitiantur, ob
id creditum eſt, meliora eſſe vitrea. Metal
lica igitur exactiora, vitrea diuturniora, niſi
frangantur: leuis enim ille nitor non adeò in
vitro extinguitur, quoniam in materia ſic
ciore non tam facilè hæret. Cauſa enim cur
hæreat, eſt humidum: in humido enim vin
culum adhærentium. Sed & figura vitiantur,
quæ reflectunt, & ea in quibus lumen fran
gitur. Itáque ſpecula concaua, & conuexa,
item perſpicilia non æqualia, falſas reddunt
imagines. Hinc cauſa colligitur, cur non
tam ex ſolo, quam è muris, nec tam è muris,
quam è ſpeculis reddantur imagines? Nam non
niſi in perſpicuo fit lumen è luce: quæ autem
non nitent, non ſunt perſpicua, ideò lumen
perit: omne enim ſolidum perſpicuum nitet,
& omne nitens eſt perſpicuum. Quamobrem
in vndis etiam effigies relucent. Vnde Vir
gilianum illud:
Nec ſum adeò deformis, nuper me in littore vidi,
Cùm placidum ventis ſtaret mare: non ego Daphnim
Iudice te metuam, ſi nunquam fallit imago.
quendam. Seu igitur ſolis ac ſyderum radios
per ſe calidos dixeris, ſeu ipſos non calidos,
ſed calefacere, nobis ex æquo ſatisfactum
erit. Mihi autem videtur, calorem eſſe ſub
ſtantiam radij ſideris: nec tamen calorem
hunc, cùm à lumine ſit inſeparabilis, qua
litatem eſſe, quæ corrumpatur. Nec enim
calor, qui in elementis aut miſtis excipitur,
eſt cœleſtis, ſed cœleſtis imago ſolùm: igi
tur vt lux propria eſt ſideribus, ita calor, cui
nullum eſt frigus contrarium, ſed frigus ſo
la caloris priuatio eſt. Verùm dices: Si mo
tus, caloris cauſa eſt, cur in lecto, & dum
maximè quieſcimus, maximè calemus? Ve
rùm motus calorem excitat, refrigerat au
tem dum locum mutando nos aëri frigidio
ri exponit. Itaque in hyeme magnus mo
tus excalefacit, exiguus refrigerat. Sed di
ces: Cur autem frigent, qui quieſcunt, in
lecto autem calent? Videtur autem aliquid
conferre pluma, aut cottum, vel lana, quæ
in lectis habentur. Verùm cauſa præcipua
eſt, quia non mutatur aër, qui nos tangit
ſub culcitra collectus: extra autem lectum
quieſcentibus aër mouetur. Ex motu autem
bifariam refrigeratur homo, tum quia aër
calefactus circum nos manens recedit, tum
quia motus (vt dictum eſt) refrigerat aërem.
Sed ad lucis ac luminis hiſtoriam redeo. Lu
men igitur eſt lucis ſimilitudo, quæ clari
tas in ſe, & caloris ſubſtantiam adeò habet
annexam, vt propè nihil ſit aliud. Ob hoc
clariſſima ſydera etiam calidiſſima, vt Sol,
Canis vterque, & Iupiter: non igitur lu
men, & claritas, & calor tres ſunt res, ſed
vna, diuerſorum comparatione, diuerſa
nomina, & etiam diuerſam imaginem re
præſentationem ſuſcipiens. Lux verò à qua
lumen profluit, claritas eſt ex illius tertio
genere: vtque in perſpicuo corpore à luce
fit lumen, ita in opaco color: & ipſa hæc
omnia ſui ſpeciem producunt: nam per pra
ta ambulantes, virides facies habere viden
tur. Potens igitur color cum hæc faciat in
aëre libero, quid in obſcuro faciet? vbi hæc
ſola lux ſit vitioſa, atque alieno colore in
fecta. Sic igitur lucerna ex aqua ardente ſo
la, & ſale repræſentat ( dum omnis alia ab
ſit lux ) facies pallidas, vt mortuorum: hoc
enim expertus ſum. Et eadem ratione, ſi in
lampades virides oleum viride accendatur
(quod referunt fieri vna immatura in oleo
tandiu contenta, vt matureſcat ſub Sole) vi
ridia omnia apparebunt. Quid amplius, lu
cerna vitrea concluſa vndique colorem trans
fert validum, lumine in ea accenſo ad obie
ctas res. Sunt autem validi colores, niger, vi
ridis, albus, rubeus, cyaneus ſeu cœleſtis.
Ignis autem expreſſiùs hoc facere poteſt, &
longè maiora, vt ſerpentum imagines re
præſentare. Oportet autem vt potentia talis
ſit, & à fumo proprio ad rerum imagines
repræſentandas adiuuetur. Ergo lumen colo
rem, & magnitudinem, & formam mutare
poteſt, vt trabes ſerpentes videantur, alienam
tamen figuram recipere nequeunt. Neque
enim (vt dicunt) homines abſque capitibus
videri poſſunt, aut cum canino capite: ſed ſi
lumen capita abſcondet, abſcondet & reli
qua. Neque formam mutare poteſt ſecun
dum luminis naturam, ſi pro forma figura
intelligatur. Quod verò occulta fit vi, aut
omninò non fiet, aut rariſſimè. Videntur au
tem mutari non ſolùm propria, ſed etiam
communia ſenſibilia: ac quædam eorum ma
gis ac faciliùs, vt magnitudo, numerus, quies,
motus, ac figura. Etenim in quadratis fora
minibus quædam rotunda videntur, quia
non per ſe ſentiuntur, nec adeò exquiſitè,
nec adeò vehementer in ſenſum imprimunt:
lumen autem, & calor viſus ſunt propria.
Verùm de coloribus ſuo loco dicemus, nunc
de lumine, & repræſentationibus tractatio
eſt. Eſt autem ( vt dictum eſt ) lumen lucis
imago in corpore perſpicuo. Perſpicuum au
tem triplex: quoddam æquale, quoddam inæ
quale, ſeu in partibus ſuis diuerſum, & quod
dam ſola ſuperficie, cuiuſmodi ſunt ſpecula.
Hoc autem nitorem dicimus. In perſpicuo
æquali lumen rectà procedit, in inæquali au
tem frangitur, à tenui reflectitur. Iuxta hoc
igitur conſtat, tres tantùm eſſe ſpecies lu
minis, rectam, reflexam, & refractam. Re
cta oſtendit res vt ſunt, refracta mutatas, re
flexa velut à ſpeculis debiles. Miſcentur
quandoque hæc, veluti cùm à craſſiore vi
tro oppoſito plumbo lumen ſimile refran
gitur, ac reflectitur. Optima igitur è chaly
be, vel argento ſpecula, de quibus inferiùs
agetur, docebimus, non è vitro, cryſtalló
ve: quamvis aliter homines credant. Sed
quia quæ è metallo ſunt, facilè vitiantur, ob
id creditum eſt, meliora eſſe vitrea. Metal
lica igitur exactiora, vitrea diuturniora, niſi
frangantur: leuis enim ille nitor non adeò in
vitro extinguitur, quoniam in materia ſic
ciore non tam facilè hæret. Cauſa enim cur
hæreat, eſt humidum: in humido enim vin
culum adhærentium. Sed & figura vitiantur,
quæ reflectunt, & ea in quibus lumen fran
gitur. Itáque ſpecula concaua, & conuexa,
item perſpicilia non æqualia, falſas reddunt
imagines. Hinc cauſa colligitur, cur non
tam ex ſolo, quam è muris, nec tam è muris,
quam è ſpeculis reddantur imagines? Nam non
niſi in perſpicuo fit lumen è luce: quæ autem
non nitent, non ſunt perſpicua, ideò lumen
perit: omne enim ſolidum perſpicuum nitet,
& omne nitens eſt perſpicuum. Quamobrem
in vndis etiam effigies relucent. Vnde Vir
gilianum illud:
Nec ſum adeò deformis, nuper me in littore vidi,
Cùm placidum ventis ſtaret mare: non ego Daphnim
Iudice te metuam, ſi nunquam fallit imago.
Lacteæ viæ
cauſa.
cauſa.
Cur radij re
flexi videan
tur, & calo
rë augeant.
flexi videan
tur, & calo
rë augeant.
Ignis cur ex
cauis ſpecu
lis accenda
tur, & non in
alba mate
ria.
cauis ſpecu
lis accenda
tur, & non in
alba mate
ria.
Ignis cur à
ſphærulis
cryſtallinis
in ſole poſitis
accendatur.
ſphærulis
cryſtallinis
in ſole poſitis
accendatur.
Sol quomodo
calefaciat.
calefaciat.
Subtilitas,
calor, ac mo
tus, cauſæ
viciſſim.
calor, ac mo
tus, cauſæ
viciſſim.
Cur in lecto
magis ca
leamus.
magis ca
leamus.
Lux quid
ſit, & lumen.
ſit, & lumen.
Ambulantes
per prata, fa
cies virides
habere vi
dentur.
per prata, fa
cies virides
habere vi
dentur.
Modus re
præſentandi
facies homi
num ſub di
uerſis colori
bus.
præſentandi
facies homi
num ſub di
uerſis colori
bus.
Luminis tres
ſpecies.
ſpecies.
Optima ſpe
cula quæ.
cula quæ.
Cur à nitidis
tam, cùm lumen
reflectatur.
tam, cùm lumen
reflectatur.
Cur aliqua
ſolida per
ſpicua.
ſolida per
ſpicua.
Videntur autem ab omnibus reflecti ra
dij, quia aliquis nitor in omni ſolido cor
pore eſt. Verùm illud mirum, cur calor, &
radij per ſolida, craſſa atque perſpicua ma
gis permeent, quàm per opaca, tenuia, ac
rariora: non enim meatibus implentur per
ſpicua, qui aër continuus eſt: & in vitro, &
cryſtallo meatus illi directi non poſſunt
eſſe, quia non conſiſteret: radij autem re
cti. Nec aqua patitur meatus, cùm tamen
ſit perſpicua. Omne igitur quòd lucis ima
ginem recipit, id autem fæculentum non
eſt, ſed clarum, perſpicuum dicitur. Non
dij, quia aliquis nitor in omni ſolido cor
pore eſt. Verùm illud mirum, cur calor, &
radij per ſolida, craſſa atque perſpicua ma
gis permeent, quàm per opaca, tenuia, ac
rariora: non enim meatibus implentur per
ſpicua, qui aër continuus eſt: & in vitro, &
cryſtallo meatus illi directi non poſſunt
eſſe, quia non conſiſteret: radij autem re
cti. Nec aqua patitur meatus, cùm tamen
ſit perſpicua. Omne igitur quòd lucis ima
ginem recipit, id autem fæculentum non
eſt, ſed clarum, perſpicuum dicitur. Non