Cardano, Geronimo, Offenbarung der Natur und natürlicher dingen auch mancherley subtiler würckungen

Table of contents

< >
[Item 1.]
[2.] Offenbarung der Natur vnnd Natürlicher dingen auch mancherley ſubtiler würckungen. Durch den hochgelerten Hieronymum Car/ danum/ Doctorn der artzney zů Meyland erſtlich zů Latin außgangen.
[3.] Innhalt der ſiebenzehen bücher von mancherlei wun derbaren nateürlichen vnd künſtlichen ſachen.
[4.] Dem Hochwirdigen Fürſten vnd Herren-herrn Helchior von Liechtenfelß-von Gottes gnaden Biſchoff zů Baſel/ ſeinem gnedigen herren/ Gnad vnd frid von Gott dem vatter/ durch Ieſum Chriſtum vnſerẽ herren.
[5.] Dem durchleüchtigen- hochwirdigen Fürſten vnnd herren/ herrn Chriſtophel vonn Madrutzen/ Cardinal vnnd Biſchoff zů Triend vnd Brixien/ deßgleichen Gubernator vnd Landtuogt im Herrzogthumb Meyland/ wünſchet Hieronymus Cardanus Doctor der artzney zů Meyland vyl glück vnd heil.
[6.] Regiſter. Vollkommenlich Regiſter/ aller nammhafftiger künſten/ thaten/ vnnd perſonen ſo inn diſem gantzen bůch begriffen.
[7.] END.
[8.] ERRATA.
[9.] Hieronymi Cardani Doctors der Artznei zů Meyland von Mancherlei wun/ derbaren/ nateürlichen/ vnd kunſtlichen ſachen/ Das erſt Bůch. Von der gantzen weldt vnnd ihren au/ genſcheinlichen abtheilungen. Von der Welt/ den Cometen/ vnd Der Winden eigenſchafft Das erſt Capittel.
[10.] Von den Elementen/ das ander Capittel.
[11.] Der erden mancherlei geſtalt vnnd natur/ das dritt Capittel.
[12.] Von den orthen vnd landſchafften/ das iiij. Capitel.
[13.] Von der erden Wunderwerch. das fünfft Capittel.
[14.] Von des waſſers natur/ art vnnd bewegung/ das vj. Capittel.
[15.] Von des waſſers wunderzeichen/ Das vij. Capitel.
[16.] Des Luffts natur vnnd archen/ Das viij. Capitel.
[17.] Von des luffts wunderwerck/ das ix. Capitel.
[18.] Von der Elementen würckung/ Das x. Capitel.
[19.] Hieronymi Cardani Doctors der Artznei zů Meyland von Mancherlei wun/ derbaren/ nateürlichen/ vnd kunſtlichen ſachen/ Das ander Bůch. Von den edleren vnd heiligeren theilen det Weldt. Vom himmel. Das xi. Capitel.
[20.] Von dem liecht vnnd ſchein/ Das xij. Capitel.
[21.] Von deß geſtirns Wirckung vnnd Einfluß Das xiij Cap.
[22.] Hieronymi Cardani Doctors der Artznei zů Meyland von Mancherlei wun/ derbaren/ nateürlichen/ vnd kunſtlichen ſachen/ Das dritt Bůch. Von den vermiſchungen in gemein. Der vermiſchecen dingen eigenſchafft/ Das xiij. Capitel.
[23.] Von den Metalliſchen dingen/ Das xv. Capitel.
[24.] Hieronymi Cardani Doctors der Artznei zů Meyland von Mancherlei wun/ derbaren/ nateürlichen/ vnnd kunſtlichen ſachen/ Das viert Bůch Von Metallen/ Das ſechßzehend Capittel.
[25.] Hieronymi Cardani Doctors der Artznei zů Meyland von Mancherlei wun/ derbaren/ nateürlichen/ vnd kunſtlichen ſachen/ Das fünfft Bůch. Von dem geſtirn. Der ſteinen natur/ wachſſung/ vnd vnderſcheid/ Das xvij. Capittel.
[26.] Von den Edlen geſteinen/ Das xviij. Crpitel.
[27.] Von der ſteinen wunderwerck-Das xix. Capittel.
[28.] Hieronymi Cardani Doctors der Artznei zů Meyland von Mancherlei wun/ derbaren/ nateürlichen/ vnnd kunſtlichen ſachen/ Das ſechſt Bůch Von den zweigen oder gewechſen/ vnnd was daruon kommet. Von den gewächſen vnnd jren vnderſchei-den/ Das xx. Capittel.
[29.] Von Planten vnnd gewechſen/ ſo anzeigend daß waſſer vnder jhnen vorhanden ſeye/ Das xxj. Capittel.
[30.] Von der gewächſen wunderzeichen-Das xxij. Capitel.
< >
page |< < (li) of 997 > >|
    <echo version="1.0RC">
      <text xml:lang="de" type="free">
        <div xml:id="echoid-div89" type="section" level="1" n="14">
          <pb o="li" file="0107" n="107" rhead="ſachen/ Das erſt bůch."/>
          <p>
            <s xml:id="echoid-s1989" xml:space="preserve">Deßhalben wann das waſſer von ſeinem ablauff in die ebne kom̃et/ laßt
              <lb/>
            die bewegung nach/ vnd wann es widerumb angeth hinab zůlauffen/ wirt
              <lb/>
            die gemehret/ vnd ſchneller/ dann das es der mehren theil am anfang durch
              <lb/>
            die berg fallet/ vnd auch deſter ſchneller laufft/ vnd wann es zů dem meer
              <lb/>
            kommet/ findet es ein hindernuß vnd laufft langſamer/ darumb iſt es inn
              <lb/>
            der mitte/ vnd bald hernach am aller ſchnelleſten. </s>
            <s xml:id="echoid-s1990" xml:space="preserve">gleicher gſtalt/ bey dem
              <lb/>
              <note position="right" xlink:label="note-0107-01" xlink:href="note-0107-01a" xml:space="preserve">warumb die
                <lb/>
              f üſs bey dem
                <lb/>
              vrſprüg dünn
                <lb/>
              ſeind.</note>
            end am aller tüffeſten/ vnnd bey dem anfang am aller nidereſten/ darumb
              <lb/>
            ſeind die flüß nit allein auß mangel der waſſeren/ ſonder auch das die gera
              <lb/>
            den linien/ nit weit von der linien des runs/ auß notwendigkeit gar nider.
              <lb/>
            </s>
            <s xml:id="echoid-s1991" xml:space="preserve">wann nun das waſſer über das port geht/ lauffet es gleich über/ vnnd diſes
              <lb/>
            zů end des waſſers/ als in dem Pado bey Ferrar vnnd Mantua. </s>
            <s xml:id="echoid-s1992" xml:space="preserve">dann das
              <lb/>
            port ſoll der geraden linien gleich ſein/ wiewol der erden gelegenheit etwas
              <lb/>
            niderer iſt/ dann das waſſer lauffet dahin. </s>
            <s xml:id="echoid-s1993" xml:space="preserve">Wañ es auch zů dem meer kom-
              <lb/>
            met/ weil daſſelbig orth zůnidereſt iſt/ růwet es/ aber es hatt die natur den
              <lb/>
            ablauff vnnd zůlauff erfunden/ domit das waſſer nit faulete. </s>
            <s xml:id="echoid-s1994" xml:space="preserve">Darumb iſt
              <lb/>
            offenbar das die waſſerleitung nit an der größe der teüchlen gelegen/ ſon-
              <lb/>
            der (wie geſagt) wann man die proportz der breite behaltet. </s>
            <s xml:id="echoid-s1995" xml:space="preserve">Deßhalben be-
              <lb/>
            greiffe das mundloch zwey lot waſſer deſſen weite hab B C. </s>
            <s xml:id="echoid-s1996" xml:space="preserve">die
              <lb/>
              <figure xlink:label="fig-0107-01" xlink:href="fig-0107-01a" number="13">
                <variables xml:id="echoid-variables11" xml:space="preserve">a b c d</variables>
              </figure>
              <figure xlink:label="fig-0107-02" xlink:href="fig-0107-02a" number="14">
                <variables xml:id="echoid-variables12" xml:space="preserve">e f g</variables>
              </figure>
              <figure xlink:label="fig-0107-03" xlink:href="fig-0107-03a" number="15">
                <variables xml:id="echoid-variables13" xml:space="preserve">l h k m</variables>
              </figure>
            höhe aber A B wir wöllend aber ein vierfachẽ anfang machẽ/
              <lb/>
            vnd ſeye die breite B D/ die höhe auch alſo/ wie angezeigt iſt.
              <lb/>
            </s>
            <s xml:id="echoid-s1997" xml:space="preserve">Nun ſetzend wir auch darzů F G/ dz zweyfach gegen B C/ vñ
              <lb/>
            E F/ ſo zwifach gegẽ A B. </s>
            <s xml:id="echoid-s1998" xml:space="preserve">darumb wirt E F G auß dem ſo von
              <lb/>
            Euclide bewiſen iſt/ vierfach gegen A B C/ vnnd dem A B
              <lb/>
            D geleich. </s>
            <s xml:id="echoid-s1999" xml:space="preserve">Nun ſeye widerumb ein rundes mundloch vnnd
              <lb/>
            vrſprung/ wölches halber theil H K dem A B C geleich iſt/
              <lb/>
            oder gantz eines vnuermercklichen vnderſcheyds/ daß das
              <lb/>
            L M abermal gegen dem H K zwifach. </s>
            <s xml:id="echoid-s2000" xml:space="preserve">vnd ſeye das waſſer ſo
              <lb/>
            durch das H K lauffet gerad zwey lot/ weil auch das H K ni-
              <lb/>
            derer iſt dañ das A B/ ſo wirt auch auß dem ſo vor angezeigt/
              <lb/>
            das H K kleiner ſein dann das A B C. </s>
            <s xml:id="echoid-s2001" xml:space="preserve">Weil auch das waſſer/
              <lb/>
            ſo durch den vrſprung L M lauffet/ langſamer fleüſſet/ wirt
              <lb/>
            es achtlot minder haben/ dann wañ es gleich lieffe/ wnrde es
              <lb/>
            jnen gleich ſein. </s>
            <s xml:id="echoid-s2002" xml:space="preserve">vyl minder das durch E F G laufft/ weil es
              <lb/>
            zwey malen tieffer an dem waſſer iſt. </s>
            <s xml:id="echoid-s2003" xml:space="preserve">Darumb mag man al ein
              <lb/>
            das waſſer abmeſſen/ nach den vier eckẽ zů obereſt/ in der
              <lb/>
            breite des fundaments/ nit nach der liniẽ/ wölche bey der
              <lb/>
            proportz in mitten ſeind. </s>
            <s xml:id="echoid-s2004" xml:space="preserve">in den teüchlẽ aber keines wegs/
              <lb/>
            dann es wurde allwegen dem keüffer ein ſchaden darauß
              <lb/>
            entſthan. </s>
            <s xml:id="echoid-s2005" xml:space="preserve">Damit wir aber beyde auſſerſte trib haben des
              <lb/>
            waſſers/ wañ es in einer wag ſtath/ iſt es in mitten/ vnnd
              <lb/>
            lauffet nit/ ſonder ſteth ſtill. </s>
            <s xml:id="echoid-s2006" xml:space="preserve">wañ es aber geſtracks geht/ iſt es am gröſten/
              <lb/>
            wann die bleywag hinab ſicht. </s>
            <s xml:id="echoid-s2007" xml:space="preserve">überſich aber gar keines. </s>
            <s xml:id="echoid-s2008" xml:space="preserve">alſo treibt es das
              <lb/>
            zünglin o{der} tächlin nit/ wölches waſſer aber in der wag ſtaht/ treibt die leff
              <lb/>
            zen/ darũb hatt es nit gar kein bewegũg/ doch wirt es hin{der}halten dz es nit
              <lb/>
            lauffet. </s>
            <s xml:id="echoid-s2009" xml:space="preserve">Hie möcht mir aber yemand fürwerffen/ wañ es dz waſſer ſo hin
              <lb/>
            ab lauffet/ an ſich zeücht/ wirt der kenel gar außgeſogen? </s>
            <s xml:id="echoid-s2010" xml:space="preserve">wölche rechnũg
              <lb/>
            auch in den teüchlen beſchehen mag. </s>
            <s xml:id="echoid-s2011" xml:space="preserve">Darumb můß allein das waſſer des
              <lb/>
            gantzen bach/ oder allein ein theyl ſchneller lauffen/ vnd alſo getheilt vnd
              <lb/>
            </s>
          </p>
        </div>
      </text>
    </echo>